đúng cái thần sắc của sườn núi, phải tả cho được cái kiểu núi ấy mà đừng đi
quá vào chi tiết. Mưa bão trong cảnh thật chỉ nhìn thấy được từ xa, còn nếu
đến gần, cảnh vật sẽ biến dạng, mất liên tục, và không còn thấy những
tương quan phức tạp nữa. Cái rành mạch của khí, cả khi trời trong cũng như
trời mù, chỉ nhận thấy được ở cảnh xa và sẽ mất đi trong cận cảnh.
Hình người trên núi là để gợi đường đi, các đền tạ là để chỉ những nơi có
cảnh đẹp. Vị trí cây cối và các đám rừng thưa là dùng để gợi vẻ xa gần, còn
sông suối thung lũng có chỗ gián đoạn chỗ liên tục là để gợi độ sâu của
cảnh. Cầu và đò là những cái cần thiết của người, còn thuyền câu và cần
câu giúp làm dịu cõi lòng vậy.
Trái núi trung tâm có vai trò đường bệ của vị chúa tể cai quản những đỉnh
núi nhỏ hơn cùng những khu rừng và lũng suối tập hợp xung quanh đó, là
điểm qui tụ của tất cả những thứ lớn nhỏ ở xung quanh. Nó phải có dáng vẻ
của một đấng quân vương đang đăng triều và tiếp đám thần dân, không ai
dám lơ là và bất cẩn. Một cây bách tán mọc cao vút lên trời, lãnh tụ của tất
cả các cây bụi, cây leo và cỏ lác mọc xung quanh. Nó có dáng một bậc hiền
nhân quân tử ở ngôi danh dự, điều khiển công việc của đám phàm phu,
không ai dám tỏ thái độ bất kính hoặc bất mãn.
Một quả núi nhìn gần thì thế này, ra xa vài dặm thì lại khác, mà ngoài vài
chục dặm lại khác nữa. Nó thay hình đổi dạng trên từng bước đi, càng ra xa
càng khác. Nhìn nó từ trước mặt, từ bên sườn, từ sau lưng, mỗi chỗ một
khác, mỗi điểm nhìn thấy một phương diện khác nhau. Cho nên phải biết
một quả núi chứa trong nó hình dạng của hàng chục hàng trăm quả núi vậy.
Trông nó thế này vào mùa xuân mùa hạ, thế khác vào mùa thu mùa đông,
cảnh trí nó thay đổi theo mùa. Vẻ nó sáng chiều khác nhau, mưa nắng khác
nhau. Cho nên phải biết một quả núi chứa trong nó dáng vẻ của hàng chục
hàng trăm quả núi vậy.
Nhân tâm vị cảnh. Cho nên ta thấy hạnh phúc khi đứng trước những dãy
núi mùa xuân mù sương, thấy thư thái và nhẹ nhõm trước một trái núi có
rừng già khi mùa hạ, thấy tỉnh thức mà cô đơn trước cảnh mùa thu trong
trẻo với những cánh rừng đang trút lá bạt ngàn, thấy yên ắng và cô quạnh
