Nước là vật có sống. Hình nó phải tĩnh và sâu. Nó phải mênh mang, bao
bọc, phải có cái thể của nó. Nó phải sủi bọt, tung tóe và phun vọt. Nó phải
sống động với những nguồn suối tươi mới, phải đủ lượng để chạy đến tận
nơi xa vời. Nó phải từ trời đổ xuống trên những con thác vòi vọi, phải ầm
ầm lao xuống tận mặt đất dưới kia. Nó phải có những ngư phủ hạnh phúc và
cây cỏ xum xuê khắp xung quanh. Nó phải nhẹ nhàng trong một ngày mù
sương và náo nhiệt vào một buổi sớm mai mùa hạ. Thế gọi là những nét
sinh động của nước vậy.
Suối là huyết mạch của núi, cây cỏ là lông tóc, còn mây và sương mù là
vẻ mặt của nó. Cho nên núi có sinh động được là nhờ có nước chảy, phì
nhiêu được là nhờ có cây cỏ, và duyên dáng được là nhờ mây mù. Một quả
núi là gương mặt của một con suối, các đình tạ bên bờ nước là mắt, và các
họat động của ngư phủ là vẻ mặt của nó. Cho nên một con suối nên duyên
là nhờ có những núi đồi ở bên cạnh, trong trẻo và thú vị nhờ có các đình tạ,
và nên thơ nhờ có cảnh hoạt động của ngư phủ. Đó là những cái phải có để
vẽ núi và suối vậy.
Có núi cao. Có núi rộng. Núi cao có vân mạch sâu ở dưới, có vai nhô lên,
những đỉnh bên dưới gần sát nhau, nối nhau, dựa vào nhau. Những núi ấy
không “đơn độc”, cũng không “đột ngột”. Núi rộng có vân mạch ở đỉnh,
đầu hơi cúi, vai rộng duỗi ra, chân núi vững chãi và chắc khỏe. Khối lớn lao
của nó chồng chất lên cao và chìm xuống những độ sâu thăm thẳm. Những
núi này “không mỏng mảnh”, “không gẫy khúc”. Vẽ núi cao mà để chúng
đứng một mình thì dễ bị “đột ngột”. Vẽ núi rộng mà “mỏng mảnh” thì dễ bị
“gẫy khúc”. Đó là những điều phải biết về hình thể của núi vậy.
Cấu trúc của đá là xương cốt của trời đất. Điều quan trọng là xương cốt
phải ăn sâu và không được hời hợt bề ngoài. Nước là “huyết” của trời đất.
Điều quan trọng là máu huyết phải lưu thông.
Núi không mây ví như mùa xuân không có hoa nở.
Núi thiếu mây thì mất vẻ thanh tú, thiếu suối thác thì mất vẻ hấp dẫn,
thiếu lối mòn thì mất cảm giác có sự sống, thiếu cây cỏ thì mất sinh khí.
Không có “thẩm viễn” thì chúng thành phẳng lì, không có “bình viễn” thì
