nghèo nhất trên toàn cõi Đế quốc, sẽ phải vượt qua để sống trong những
năm cách biệt chính quốc và để cưu mang nỗ lực chiến tranh. Đúng ra vài
sản phẩm của nó: dầu, cao su, gỗ, bông, cà phê, da, có thể được bán nhiều
cho người Anh và người Mỹ; nhưng bởi ở đây không có nhà máy cũng
không có sản phẩm về mỏ ngoại trừ một ít vàng, tổng sản lượng xuất khẩu
không giúp cân bằng được tất cả những gì cần mua ở nước ngoài.
Để giúp Larminat trong lĩnh vực này, tôi chỉ định Pleven làm Tổng
Thư ký. Sau khi cho guồng máy chạy đều, ông này sẽ đi London và
Washington, để giải quyết các vấn đề nợ nần và chi trả. Các khả năng của
ông, được thẩm quyền của Larminat ủng hộ, đã tỏ ra thật hiệu quả. Các
quan chức hành chính, chủ đồn điền, người chuyên chở, tất cả đều thấy còn
phải tốn nhiều công sức và điều này không bõ công, và họ đã mở đầu thời
kỳ hoạt động sôi nổi này, ngay trong chiến tranh, sẽ biến đổi sâu sắc cuộc
sống các lãnh thổ xích đạo. Chuyến đi vào cuối tháng Mười tới Oubangui
nơi ông Thủ hiến Saint-Marc đã đón tôi, rồi chuyến đi đưa tôi tới Pointe-
Noire dưới quyền của Daguin, giúp tôi tạo ra tại chỗ sự thôi thúc mà mọi
người vẫn mong đợi.
Cuối cùng, ngày 27 tháng Mười, tôi tới Léopoldville nơi chính quyền,
quân đội, dân chúng cũng như những người Pháp cư ngụ tại Congo thuộc
Bỉ, đã dành cho tôi một cuộc tiếp rước thật cảm động. Ông Toàn quyền
Ryckmans, cũng bị đoạn lìa với tổ quốc, nhưng vẫn mong nước mình tham
gia cuộc chiến và dành trọn cảm tình cho Nước Pháp Tự do. Vả chăng
Nước Pháp Tự Do vẫn bảo vệ Congo thuộc Bỉ chống lại tinh thần đầu hàng
đã suýt lung lạc được nó từ miền bắc. Ryckmans phải duy trì tới cùng
những mối quan hệ chặt chẽ với người láng giềng thuộc Pháp ở bên kia bờ
sông Congo. Người ta có thể ghi nhận tình hình tương tự đối với các bạn
đồng sự người Anh của họ: Bourdillon ở Nigeria và Huddleston ở Soudan.
Thay vì những cạnh tranh và mánh khóe mới đây đã đặt những người láng
giềng đối lập với nhau, giữa Lagos, Douala, Brazzaville, Léopoldville,
Khartoum giờ đây đã có một tình đoàn kết riêng tư giữa các vị thủ hiến với
sức nặng đáng kể trong nỗ lực chiến tranh và trật tự tốt đẹp của châu Phi.
