Quý vị cứ thử nghĩ mà xem, giả sử có ai cho chúng ta thêm tự do
nữa đi, nới lỏng cho chúng ta thêm nữa đi, mở rộng môi trường hoạt
động, thả lỏng dây cương thêm nữa đi… tôi dám chắc, nếu thật như
thế, chúng ta sẽ lại tức khắc xin được dắt tay dẫn đi như cũ cho mà
coi. Tôi biết chứ, chắc quý vị sẽ giận lắm, quý vị sẽ la hét om sòm,
giậm chân và phản đối: “Anh cứ nói cho mình anh đi, cho những cái
khốn nạn dưới hầm của chính anh đi, chứ đừng có dám nói tất cả
chúng ta!”
Xin mạn phép quý vị, tôi đâu có hề mượn danh nghĩa cái tất cả
chúng ta để bào chữa cho mình bao giờ! Riêng về cá nhân tôi, suốt
đời tôi không làm gì hơn là đẩy cho tới cùng cái mà quý vị chỉ dám
làm có một nửa, nhưng quý vị lại luôn luôn cho cái đớn hèn của quý
vị như là sự khôn ngoan và rồi tự an ủi mình bằng những lừa dối.
Thậm chí, có lẽ tôi còn “sống”hơn cả quý vị cũng nên!
Xin quý vị hãy nhìn cho thật kỹ! Cho đến ngày nay ta cũng vẫn
chưa biết “cái sống”ấy nó sống ở chỗ nào, nó là gì, và tên gọi nó ra
sao. Nếu người ta bỏ chúng ta, không cho đọc sách vở gì hết, chúng
ta sẽ lúng túng ngay lập tức, chúng ta sẽ nhầm lẫn hết, chúng ta sẽ
chẳng còn biết đi đâu, hành động ra sao, yêu cái gì, ghét cái gì, phải
trọng cái gì, phải khinh cái gì nữa hết. Chúng ta sẽ thấy chán chường
phải làm người, con người thật sự bằng xương bằng thịt. Chúng ta
sẽ xấu hổ vì là người, chúng ta sẽ coi đó như một niềm ô nhục và cố
trở thành những chủng loại trừu tượng, phổ quát. Chúng ta sẽ là
những sinh vật mới sinh ra đã chết, và đã từ lâu không còn là những
đứa con sinh ra từ những người cha còn sống nữa - điều đó làm
chúng ta càng ngày càng mãn nguyện. Và rồi chẳng bao lâu ta sẽ tìm
cách để thoát sinh từ những tư tưởng!
Nhưng đủ rồi! Tôi không còn muốn viết thêm gì từ cái “Cuộc đời
dưới hầm”này của tôi nữa.
Tập bút kí của anh chàng thích những nghịch lí này đến đây vẫn
chưa chấm dứt. Tác giả của nó đã không thể chống nổi cám dỗ và đã
