những tấm cửa dày và khóa kín. Những ngôi nhà trong khu Do-Thái đều
cao hơn hết các cư xá của thành phố, có lẽ vì đất chật hẹp mà người thì
đông, nên bó buộc dân phải làm nhà theo chiều cao. Tại những khu vực
này, rất ít có ai không phải người Do-Thái lai vãng. Một sự sợ sệt và nghi
ngại đã tự nhiên nẩy nở trong đầu óc dân các nước, khi phải đụng chạm
hoặc đi ngang qua các khu Do-Thái.
Sanh hoạt nội bộ trong các khu Do-Thái thời đó ra sao ? Không có liên
lạc với bên ngoài, không có sự tham gia của người trong đó vào bất cứ hoạt
động nào của xã hội bên ngoài, các cộng đồng Do-Thái sống một cuộc đời
thu hẹp, buồn tẻ và vô vị. Đời sống hết sức chật vật, nguồn lợi rất ít ỏi, vì
dân trong khu thì đông mà sản xuất thì không có bao nhiêu.
Trong hai thế kỷ liền (từ 1516 trở đi), dân Do-Thái đã phải trải qua
những ngày cơ cực, đói khổ, bị khinh khi, giam lỏng. Hàng trăm năm về
sau, mà những người Do-Thái vẫn còn không sao quên được những gì mà
cha ông họ đã chịu đựng. Cuộc đời này đã ảnh hưởng nhiều đến tư tưởng,
và cách xử thế của dân Do-Thái. Ngay bản thể của con người Do-Thái cũng
biến đổi, vì cuộc đời tù đày giam lỏng và đói khổ này. Nhà sử học
Friedmann kiêm tâm ký học đã nhận xét như sau : « Cuộc sống trong các
Ghetto đã tạo cho người Do-Thái rất nhiều đặc tính dị biệt, kỳ quái, khác
hẳn với đại đa số nhân loại. Nét mặt của họ cũng khác thường, tâm lý họ
cũng biến đổi tới độ không còn óc phê bình, không còn tinh thần phân tích,
và khuynh hướng tự nhiên của con người họ là tìm những cuộc thoát ly
bằng tư tưởng, những cuộc viễn du giả tưởng, cộng thêm vào đó là một sự
tàn nhẫn và độc ác rất thâm hiểm, một sự tự mãn và tự túc về văn hóa… »
Vào thế kỷ 18 này, người Do-Thái rất dễ nhận diện. Họ nhỏ con, lưng
hơi còng, rất khôn vặt và mưu mẹo, xảo quyệt. Họ rất quý tiền bạc và rất
kính trọng những kẻ có tiền mà họ gặp.
Về lãnh vực tôn giáo và thần học, thì tinh thần Cựu ước khi xưa mất
dần, sự sốt sắng tin cậy ở Yahvé biến thành những lệ luật cứng nhắc của tập
quán và phong tục. Các lề lối và tư tưởng dị đoan khởi sự xuất phát, và các
