Tình hình quả như thế thật. Bảy tơ-rớt lớn câu kết với nhau, hùn chỗ
hàng ế thừa khổng lồ của chúng lại và lập một tơ-rớt trang trại. Từ lâu các
công ty xe lửa kiểm soát giá vận tải, cùng với các chủ ngân hàng và bọn đầu
cơ chứng khoán, kiểm soát giá thị trường. đã bóp hầu bóp cổ các chủ trại và
dồn họ vào thế phải đi vay nợ. Từ lâu bọn chủ ngân hàng, và tất cả các tơ-
rớt lớn, đã bỏ ra những món tiền kếch sù cho các chủ trại vay. Các chủ trại
đã sa vào lưới. Chỉ còn có việc kéo lưới lên là xong hết và tơ-rớt trang trại
đã làm việc đó.
Thời kì khó khăn năm 1912 đã gây ra một tình trạng bế tắc khủng
khiếp trên thị trường nông phẩm. Giá hàng bị đánh tụt ghê gớm khiến nhiều
người vỡ nợ, trong khi đó thì các công ty xe lửa đè gãy lưng con lạc đà chủ
trại bằng những giá vận tải cắt họng. Thành thử các chủ trại buộc phải vay
nợ ngày càng nhiều trong khi họ không sao trả được những món nợ cũ. Tiếp
đó, các văn tự cầm cố hết hạn và họ bắt buộc phải trả nợ. Các chủ trại đành
nộp ruộng đất cho tơ-rớt trang trại. Họ cũng chẳng còn cách nào khác. Nộp
ruộng đất xong, các chủ trại đi làm cho các tơ-rớt trang trại, trở thành quản
lí, quản đốc, đốc công và lao công thường. Họ làm thuê để lấy lương. Nói
vắn tắt một câu thì họ thành một lũ nông nô bị trói chặt vào ruộng đất bằng
đồng lương để sống. Họ không thể thoát li chủ được, vì chủ họ chính là bọn
tài phiệt. Họ không thể ra thành phố, vì ở đó cũng vẫn là bọn tài phiệt nắm
quyền kiểm soát. Họ chỉ còn một lối thoát; dời bỏ ruộng đất để đi tha
phương cầu thực, tóm lại, để chết đói. Mà ngay lối thoát này cũng bịt nốt, vì
Nhà nước đã thông qua và đem thi hành ráo riết những đạo luật nghiệt ngã
về việc tha phương cầu thực.
Cố nhiên ở một vài nơi, do hoàn cảnh đặc biệt, có những chủ trang trại,
thậm chí những tập đoàn chủ trại thoát khỏi cảnh bị tước đoạt tài sản.
Nhưng họ chỉ là những trường hợp lẻ tẻ, không đáng kể, và đến năm sau thì
họ cũng chịu chung một số phận như những người khác 2.
Vì thế cho nến cuối năm 1912, các lãnh tụ Đảng Xã hội, trừ Ernest, quả
quyết rằng chủ nghĩa tư bản đã đến ngày cáo chung, chính là như vậy. Nào
là thời thế khó khăn, cơ man nào là người thất nghiệp, nào là tầng lớp chủ
trại và giai cấp trung lưu bị tiêu diệt, nào là các nghiệp đoàn bị đánh bại
không ngóc đầu lên được nữa; những người xã hội chủ nghĩa đã tưởng chủ
