viên của Hội đồng hoặc Ủy hội gồm cả người Pháp lẫn người Việt; Hội
đồng thành phố Sài Gòn được lập năm 1869, Ủy hội thành phố Chợ Lớn lập
năm 1879, Hội đồng thành phố Hà Nội và Hải Phòng lập năm 1888 và Ủy
hội thành phố Tourane lập năm 1908.
73. Tức Thủ đô Phnom Penh của Campuchia.
74. Tức Myanmar.
75. Tức Lào.
76. Trấn Ninh: là đất của Lào, có thời là lãnh thổ phiên thuộc của Đại Việt
thời Hậu Lê và thời Nguyễn.
77. Ngày nay gọi là Vịnh Bắc Bộ.
78. Tức sông Hàn (nguyên tác dùng tên Tourane, tên gọi của Đà Nẵng thời
Pháp thuộc.)
79. Chỉ các dân tộc của các quốc gia trong vùng Đông Nam Á.
80. Ngụ ý các cố vấn Pháp giúp Gia Long thống nhất đất nước. (DG)
81. Tác giả thêm tính từ “mới” để phân biệt với Đông Dương trước khi
thuộc Pháp. (DG)
82. Đảo của Pháp trong Địa Trung Hải. (DG)
83. Nơi này người Pháp gọi là đồi Hài cốt (Ossuaire), còn người dân địa
phương gọi là nghĩa trang Y Pha Nho (Tây Ban Nha). Nghĩa trang nằm trên
một quả đồi nhỏ gần cảng Tiên Sa thuộc bán đảo Sơn Trà, Đà Nẵng ngày
nay.
84. Chỉ Đệ nhị Đế chế dưới thời Napoléon III. (DG)
85. Quân cảng bờ tây bắc nước Pháp. (DG)
86. Mũi cực nam của châu Phi. (DG)
87. Nguyên văn: 'absinthe', một loại rượu mùi có nguồn gốc từ Thụy Sĩ.
88. Norodom (1834-1904), còn có tên là Ang Vody (Norodom là tên hiệu
khi lên ngôi), là vua Campuchia từ năm 1860 đến năm 1904.
89. Các tài liệu khác đều ghi 'Doudart de Lagrée'. (HĐ)
90. Hòa Mộc: một địa điểm bên bờ sông Lô cách thành Tuyên Quang vài
dặm đường về phía đông nam. Trận Hòa Mộc năm 1885 là cuộc chiến quyết
liệt trong cuộc chiến Pháp – Thanh, trong trận này quân Thanh vây hãm
thành Tuyên Quang hơn một tháng trời, khiến Pháp phải kéo quân tới giải