Ban đầu, chúng tôi không thấy có gì bất ổn cả. Cô ấy bước tới
bàn ăn của chúng tôi trong một nhà hàng Trung Hoa, xin lỗi vì đến
muộn rồi ngồi xuống. Chúng tôi không quảng cáo gì về bữa tiệc
này, nhưng cho rằng cô ấy là người mới đến và nghe phong thanh
ở
đâu đó về bữa tiệc. Chỉ khi cô nàng rời đi sau khi đã uống vài cốc
sâm-panh được mời và tự mình gọi một món đặc biệt, chúng tôi mới
chợt nhận ra cô nàng bỏ đi mà không trả tiền. Thật may là số tiền
mà chúng tôi cùng nhau góp vào đủ chi trả cho phần thức ăn của cô
ấy, nhưng cô ấy lại đẩy chúng tôi vào thế bí vì không thể boa cho
anh phục vụ bàn. Như vậy, kỳ thực chuyện này cũng không khiến
chúng tôi thiệt thòi bao nhiêu (dù với anh phục vụ bàn thì có), chúng
tôi xem đó như một bài học cuộc sống. Chúng tôi đã bàn với nhau
về cách hành xử nếu tình huống tương tự lại diễn ra, thế là có cơ
hội đưa lý thuyết của mình vào thực tiễn khi chính cô nàng trơ trẽn
đó lại xuất hiện trong một buổi cà phê sáng thường lệ của chúng tôi
vài tháng sau. Mỗi người chúng tôi đều lẳng lặng tìm cớ rút lui sau
khi uống cà phê xong và để lại cho cô nàng tờ hóa đơn thanh toán
toàn bộ. Và kể từ đó, cô nàng không còn xuất hiện nữa.
Một số ví dụ mà tôi nêu lên có vẻ nhỏ nhen, nhưng ngồi không
hưởng lợi không phải bao giờ cũng là chuyện nhỏ nhặt. Đôi khi, nó có
thể để lại những hệ quả hết sức nghiêm trọng. Ấm lên toàn cầu là
ví dụ điển hình: tại sao không giành lấy lợi ích kinh tế bằng cách
để các quốc gia khác chịu tổn hại từ việc cắt giảm lượng khí thải
carbon? Nhưng nếu có quá nhiều quốc gia vận dụng cùng logic
ấy, thì tất cả chúng ta đều sẽ bị nhấn chìm – tôi nói điều này
theo cả nghĩa bóng và nghĩa đen, nhất là khi mực nước biển dâng
cao.
Một ví dụ khác về tác động nghiêm trọng của vấn đề Kẻ ngồi
không hưởng lợi trong thế giới hiện đại là tình trạng tham nhũng,
vốn có thể dẫn tới sự mất ổn định của cả một quốc gia. Kẻ ngồi
