KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 128

nhiều giảo quyệt dối trá, dù có kề sát tai mà nói cho biết cũng không thể
được Ta đã dự tín sẽ có ngày nầy từ lâu rồi. Rất may là hiện nay nước nhà
cường thịnh, binh ít thì lấy thêm, lương thiếu thì tăng thêm, nhất định phải
có một phen khó nhọc mới có thể vỗ yên được. Việc gian nan to lớn như
thế thà rằng xảy ra trong thời đại của ta, không nên để lại cho con cháu đời
sau giải quyết.>>(ĐNTLCB đã dẫn; trang 361,362 và VSTKCGKL.IV;
trang 1227,1228,1229,1231).
Dưới thời đại Thiệu Trị, người Cao Miên ở Trấn Tây (Phnom Penh) thường
nổi dậy đánh phá quân đô hộ của triều đình nước Đại Nam. Tháng Giêng,
năm Tân Sửu (1841), Thiệu Trị lên ngôi hoàng đế tại điện Thái Hòa, đổi
niên hiệu là Thiệu Trị. Để lấy lòng người dân Cao Miên, tháng 2 âm lịch
(1841), Thiệu Trị dựng miếu thờ quốc vương Cao Miên ở xã Dương Xuân,
mỗi năm cứ đến mùa Xuân, mùa Thu thì làm lễ. Lệ tế và đồ thờ cũng cũng
giống như miếu thờ quốc vương Chiêm Thành. Theo lời trình tấu của kinh
lược Phạm Văn Điển và tướng quân Trương Minh Giảng, tha quận chúa
nước Cao Miên là Ngọc Vân, huyện quân là Ngọc Thu và Ngọc Nguyên về
thành Trấn Tây.
Tháng 3 âl/ nhuận (1841), dân Cao Miên ở tỉnh Vĩnh Long đánh phá phủ
Lạc Hóa. Sai Bùi Công Huyên đem quân bình định.
Tháng 4 âl, sai tham tán Trấn Tây Nguyễn Tiến Lâm đi giúp Nguyễn Tri
Phương dẹp loạn người Miên ở Ba Xuyên và Lạc Hóa. Nguyễn Tri Phương
phá tan loạn người Miên ở Trà Tâm, Sóc Trăng và Tượng Sơn. Người Miên
ở phủ Lạc Hóa lại vây đánh đồn Nguyệt Lảng. Bùi Công Huyên đem quân
tiểu trừ. Loạn quân người Miên thua chạy tan. Tháng 5 âl, theo lời tấu trình
của Nguyễn Công Trứ, tha cho tên Yểm cho về Trấn Tây để chiêu dụ dân
Miên. Ngày trước, khi người Miên tên là Yểm quy thuận, họ hàng thân
thuộc đến hơn 9,000 người đều bị phân tán khắp các tỉnh ở Nam Kỳ, nay
cũng tha, cho được đoàn tụ với nhau. Gia sản của Yểm đều được trả lại đầy
đủ ngoại trừ súng óng và đồ binh khí thì phải bỏ vào làm của công. Con trai
của Yểm tên là Bướm vẫn bị an trí ở Khánh Hòa.
Bàn định cùng đình thần về việc người Xiêm La (Thái Lan gây hấn, xúi
giục dân Cao Miên tạo loạn ở Trấn Tây.