NQS
Khảo Luận Về Ông Phan Thanh Giản
Chương 24
Về chuyến công du của đoàn sứ
Phan Thanh Giản
1. Những hoạt động của chính quyền thuộc địa La Grandière trong khi phái
đoàn sứ Đại Nam đang ở Paris:
Sau khi đoàn sứ Phan Thanh Giản lên đường sang Pháp, đề đốc La
Grandière, không đếm xỉa gì đến tin đồn là đạo quân viễn chinh của Pháp
sẽ rút khỏi các vùng đã chiếm được ở Nam Kỳ, cứ vẫn tiếp tục chương
trình tổ chức và củng cố guồng máy thuộc địa non trẻ của ông ta: ra lệnh
truy lùng đầu lĩnh kháng chiến Quản Định được hoàng đế Tự Đức yểm trợ
và cổ xúy, ứng trước, cung cấp tài chánh và những sự yểm trợ cần thiết cho
các cư dân trong các vùng do quân xâm lược Pháp kiểm soát, thực hiện
nhiều công trình xây dựng cơ sở quan trọng ở vùng Sài Gòn Mới và Sài
Gòn Cũ (tức Chợ Lớn này nay), kích thích sáng kiến trong giới tư nhân.
Ngày 28 tháng 11 dl năm 1864, tất cả việc làm của La Grandière đã được
chính phủ Pháp chuẩn phê ngầm bằng cách phong cho ông ta chức vụ
Thống đốc Nam Kỳ Hạ (Basse Cochinchine) để thay thế đô đốc Bonard.
Trong khi các viên chức chính quyền của triều đình Pháp ở Paris tiếp tục
bàn cãi về vấn đề tái nghị hoà ước Nhâm Tuất thì vào tháng 12 dl 1864
đoàn sứ Đại Nam lên đường sang Tây Ban Nha trên tàu Terceira của Tây
Ban Nha. Trong khi còn lênh đênh trên vùng biển Địa Trung Hải thì có cơn
bảo biển lớn nhận chìm một tàu khác; sau 15 ngày chưa tới bến, thì có tin
đồn là tàu chở đoàn sứ đi Tây Ban Nha cũng bị nhận chìm trong cơn bảo
biển đó và tin đồn nầy cũng được loan truyền ở Sài Gòn nhưng chỉ được
tiếp nhận bằng một thái độ thờ ơ vì cho rằng đó chỉ là một thủ đoạn của
triều đình Đại Nam nhằm mục đích kéo dài thêm thời gian hiệu lực chấp
hành hoà ước Nhâm Tuất đã được hai bên phê chuẩn. Thực tế thì tàu
Terceira cũng bị cơn bảo làm hư hại nhưng may mắn không bị nhận chìm
giữa biển và đã tới được hải cảng Naples. Gần một tháng sau tin tức về tàu
