KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 150

certaines facultés d assimiliations, c est, au lieu d en profiter, risquer de les
rendre inutiles.
Si j abdique d avance toute prétention de combler la lacune que j ai signalée
en commençant, j espère au moins, en indiquant où gît le problème, en
provoquer de plus heureuses solutions".
Tạm dịch: "Việc nghiên cứu về vùng Nam Kỳ hạ của Pháp trên ba lãnh
vực dân cư, tài nguyên và triển vọng của vùng nầy từ trước tới nay chưa
bao giờ được thực hiện một cách đúng mức.
Ở Pháp quốc, một vài tiết mục được viết trên các tập chí định kỳ có tính
cách giai thoại lặt vặt không nghiêm chỉnh, tạo thú vị hơn là truyền đạt kiến
thức; một vài tác phẩm viết lách vội vã vì nhu cầu thông tin thời sự đầy dẫy
những điều khẳng định không đúng và đáng trách cứ; có vài bản phúc trình
hay việc làm đưa ra nhiều quan điểm có tính cách cục bộ, giới hạn, thường
chú trọng nhiều quá. Không tìm thấy đâu được những cái nhìn tổng thể,
một khối dữ kiện hòa hợp với nhau, một sự đánh giá có tính cách tổng quát
và có giá trị cao.
Những ấn tượng đầu tiên hơi nhiệt tình về miền Nam Kỳ hạ đã phóng đại
những tiện ích và sự giàu có ở miền đó. Người ta đã mô tả dân tình ở đó
như là đã lột bỏ lòng yêu nước, người ta đã phóng đại một cách quá lố
phương cách đồng hóa của nó. Thêm nữa, một sự phản ứng thật mạnh đã có
ngay khi gặp những trở ngại đầu tiên và một niềm thất vọng đã nối tiếp
theo sau ngay những niềm hy vọng ban đầu.
Trong khi phát họa tình trạng hiện thời của vấn đề, tôi muốn tránh tình
trạng đi từ cực đoan nầy đến cực đoan kia, và giảm xuống đến mức tỷ lệ
đúng hơn về những lợi ích cũng như những trở ngại trong chính sách thuộc
địa của chúng ta trên đất Nam Kỳ hạ. Thổi phòng những khó khăn thường
dẫn đến những giải pháp phiền phức. Phủ nhận các khó khăn đó tức là tự
mình làm cho sự khó khăn đó không thể vượt qua được; tán tụng quá đáng
một số phương cách đồng hóa tức là có nguy cơ biến các phương cách đó
trở thành vô dụng.
Nếu tôi tự mình từ bỏ trước tham vọng lấp đi điều thiếu sót mà tôi đã đề
cập từ lúc khởi đầu thì mong rằng việc tôi khơi dậy ẩn lấp của vấn đề sẽ