KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 179

Một này nào đó, người ta có thể khẳng định rằng, cờ hiệu, cùng với nền
công nghiệp, nền thương mại của nước Pháp sẽ đạt được tới ưu thế vô song
trên một thị trường quan trọng nhất của hoàn vũ: thị trường của những quốc
gia trong vùng biển Trung Quốc; ngày đó tổ quốc của chúng ta sẽ không
còn gì để phải đố kỵ với các nước có nền hàng hải và thương nghiệp hùng
mạnh phát đạt nhứt. Nước Pháp sẽ thực hiện một cách hoàn toàn lâu đài
huy hoàng ở phương Đông mà Dupleix đã mơ ước và chính quyền của triều
đình vua Louis XV đã hèn kém buông trôi để cho một nước cạnh tranh với
nước Pháp thủ lợi.
*
Tuy nhiên tôi phải ngừng nghĩ tới những ước mơ sáng lạng nầy bởi vì giàn
khung của những giấc mơ nầy hình như đang sắp phải sụp đổ. Những tiếng
kêu la giận dữ mà tôi đã nhiều lần ám chỉ trong bài nghiên cứu nầy không
phải là không có căn bản xác thực. Một sự dự định rút lui ra khỏi 3 tỉnh vừa
mới được đưa ra ở triều đình Huế và sứ thần của Pháp (Aubaret) thương
thảo về việc nầy đã đến nước Xiêm La (Thái Lan).
Tôi biết rằng dư luận ở Pháp đã tỏ ra chống đối những cuộc hành quân viễn
chinh; tuy nhiên, dư luận nầy mù tịt về tình hình tổng quát xảy ra nơi các
vùng lãnh thổ hải ngoại cho nên chỉ biết đánh giá một cách vô ý thức về
tầm mức quan trọng vị thế của miền Nam Kỳ hạ. Một vài diễn giả, nơi nghị
viện, họ chỉ biết khư khư đeo đuổi một cương lĩnh chính trị đã được ấn
định mà không cần bàn luận tới tầm mức quan trọng của Nam Kỳ; tệ hơn
nữa là có những bài viết trên những tờ báo lớn đã lên án cuộc viễn chinh và
dựa trên những sự kiện sai lầm, những đánh giá thiên vị không khách quan
để bàn tán tranh luận. Một trong những tờ báo lớn nầy là tờ La Patrie, vào
năm 1864 đã đăng tin rằng Huế cách Sài Gòn 60 cây số, rằng nhiệt độ ở
Nam Kỳ hạ từ tháng 2 đến tháng 5 dương lịch không bao giờ lên quá mức
26o bách phân. Nếu tờ báo nầy từng tiếp nhận được những nguồn thông tin
chính xác thì người ta ngạc nhiên ít hơn về việc nó ủng hộ chủ trương di
tản.
Miền Nam Kỳ hạ đã gây tốn hao tiền bạc rất nhiều - tôi biết vậy. - Sẽ thâu
hồi lại được sự tiêu hao đó không? - Chắc chắn là không - Lại còn phải hao