KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 181

vọng thả cửa của người Pháp - Đó chỉ là những cái lỗ miệng nhai đi nhai lại
những lời kêu ca đơn lẻ giống nhau. Tuy nhiên những lời kêu ca đó ít ra
cũng làm cho chúng ta phải mở mắt ra.
Tôi sẽ không nói tới nỗi đau khổ do sự tuyên bố tháo lui khỏi Nam Kỳ gây
ra cho những người vô vị lợi cùng đang nhất trí tin tưởng vào tiền đồ thuộc
địa của chúng ta. Hối tiếc sẽ nhẹ bớt đi về những chết chóc đau thương
cùng với những mất mát nhạy cảm khi người ta nghĩ rằng những điều đó
làm cho tương lai được màu mỡ. Cay đắng thay nếu bây giờ lại nghĩ rằng
cứ để cho máu đổ lan tràn vô sinh.
Tôi biết rằng nơi chính trường người ta không cảm nhận mà chỉ biết lý sự.
Vậy thì tôi sẽ thử dùng lý lẽ để chống lại chủ trương di tản sai lầm tai hại
nầy, và dù rằng đã có những con số mà tôi đã nêu ra ở phần trên, những con
số mà tôi thách thức có sự tranh cải đúng đắn bằng những chứng cớ tốt
nhứt, tôi sẽ khảo sát mọi chi tiết bản dự thảo sắp được đưa ra bàn luận nơi
triều đình Huế.
Trong bản dự thảo đó có điều khoản giao trả lại cho người An Nam lãnh
thổ đã bị xâm chiếm, ngoại trừ một vài địa điểm mà Sài Gòn và Mỹ Tho 2
địa điểm chính cùng với một vài vùng lân cận. Điều khoản bồi thường hàng
năm 3 triệu, điều khoản ấn định việc bảo hộ 6 tỉnh, điều khoản ấn định về
quyền tuyệt đối tự do đi lại cho những kiều bào của chúng ta, điều khoản
bắt buộc về đặc quyền ngoại thương tại hai thành phố, tất cả những điều
khoản nầy nếu tôi không bị sai lầm thì đó chính là những điều kiện chính
yếu cho bước thối lui nầy (Tôi không có ý khẳng định đây là ý nghĩa của
những điều khoản chính xác được viết ra trong bản dự ước cho tới lúc nầy
vẫn còn giữ kín; tuy vậy tôi tin chắc rằng từ những sắc thái gần như vô
nghĩa, tôi nêu ra tầm mức và tinh thần của văn bản ngoại giao nầy).
Dù cho diễn tiến ngoại giao xảy ra thế nào đi chăng nữa, thông thường
chứa đựng nhiều điều lừa phỉnh, người ta không nên tin tưởng một cách
tuyệt đối vào giá trị và tính cách chân thật của một bản hòa nghị được ký
kết với bất cứ một triều đình nào ở Đông phương. Dựng ra được những
điều khoản lừa dối trong bản hòa nghị tức là họ đã thắng thế, và khi đã
quyết định dứt khoát để ký kết thì sẽ đi đến tình trạng dẫn giải gò ép bản