KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 182

văn để thi hành một cách trái ngược hoàn toàn với tinh thần của bản văn.
Đó chính là những thắng lợi mà giới sĩ phu và quan lại người An Nam nghĩ
rằng họ có thể có thu hái được.
Trước hết, liệu rằng hiện tình mới nầy sẽ đạt được mục tiêu kinh tế như
người ta đề xướng hay không ?
Tôi cho rằng không. - Những đường ranh giới cần được bảo vệ sẽ toả rộng
gắp ba hoặc bốn lần nếu so sánh với việc bảo vệ những đường ranh giới của
6 tỉnh nếu 6 tỉnh nầy do ta làm chủ.
Sự phân tán và tình trạng cô lập của các đồn bót gây thêm tốn hao vì phải
cung ứng tàu thuyền để phục dịch cho các địa phương. Lợi tức thu hoạch
trong lãnh thổ của chúng ta vì thế sẽ bị giảm sút xuống ngang với định mức
bồi thường chiến phí hằng năm tức là sẽ ít hơn số lợi tức thu nhập hiện nay.
Người ta chỉ tiết kiệm được số chi phí dùng cho việc điều hành cai trị dân
bản xứ, được ấn định là 721,594 đồng quan phật lăng mà hiện nay mẩu
quốc không còn phải gánh vát nữa.
Về mặt tài chánh, chúng ta không không được lợi lộc gì mà còn sẽ bị thiệt
thòi nhiều về mặt thương mại. Sai lầm của những tác giả bản dự ước mới
chính là điểm họ cho rằng với sự trù tính mới mẻ trong bản dự ước thì nền
thương mại của Sài Gòn sẽ không thua gì nền thương mại của toàn cõi Nam
Kỳ hạ. Nghĩ như vậy là không đếm xỉa gì đến bản chất của người dân bản
xứ mà chúng ta đang giao dịch. Mơ tưởng biến Sài Gòn thành một trung
tâm thương mại giống như Hồng Kong là tự tạo cho mình những sai lầm
nghiêm trọng trong tương lai. Những điều gì hợp với ý hướng hiển nhiên
chuyên hành nghề thương mại của người Hoa lại trở thành ảo tưởng viễn
vong khắp nơi trong nước An Nam, nơi mà những sáng kiến thương mại
đều bị vùi dập và những sự giao dịch đều do những người cai trị hám của
tham lam độc quyền nắm giữ. Vả chăng, trước đây thì có thể thử mà không
gây nguy hại cho tương lai cho nên chỉ cần chiếm cứ Sài Gòn mà thôi,
nhưng ngày nay thì không còn có thể thử giống như thế mà không phải
hứng lấy những hậu quả khốc liệt nặng nề. Ở vào thời kỳ đó, từ lúc khởi
đầu cuộc chinh phục, chúng ta có được một uy thế vang lừng để đối xử với
dân chúng quanh vùng và thu hút sản phẩm của họ về phía ta; bây giờ thì