KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 183

chúng ta chỉ còn lại có một ít ảnh hưởng nhỏ nhoi của một kẻ chinh phục
đang rút lui dưới sự nghi kỵ và hận ghét của số dân chúng bị ta bỏ rơi.
Hãy hình dung việc để cho chế độ của người An Nam khai mạc trở lại
trong 3 tỉnh của chúng ta, hãy suy xét lại về đIều lợi mà chính quyền của
triều đình Huế sẽ có được để tách rời chúng ta ra khỏi mọi sự giao thương
và mọi phương tiện thuận lợi hầu đạt tới kết quả như hiện tại với tình trạng
bất động của dân chúng vì họ run sợ phải gánh lấy một phản ứng khủng
khiếp, và người ta sẽ tin rằng vì được một khởi xướng nhượng bộ rộng lớn
cổ xúy, chính quyền đó chỉ cần làm sao để có được một cuộc di tản toàn
diện bằng cách làm cho chúng ta chán nản với những mưu toan thương mại
vô ích của chúng ta, chán nản vì khoảng trống sâu thẩm mà họ sẽ biết cách
gây ra chung quanh chúng ta. Sẽ vô ích để mà viện dẫn bản hòa ước: sự
khôn khéo của quan chức triều đình Huế sẽ thách thức chúng ta trưng dẫn
bằng chứng mọi sự vi phạm trực tiếp bản hòa ước. Vả chăng, tôi lập lại lần
nữa, có còn được một tình cảm nào khác ngoài tình cảm ghê tởm mà chúng
ta sẽ gây ra cho đám dân chúng đã theo về với chúng ta vì họ đã tin tưởng
vào những hứa hẹn long trọng của chúng ta, những hứa hẹn chỉ được một
sớm một chiều để rồi bị lờ quên và phản phúc? Uy tín của chúng ta còn gì
dưới mắt họ để nhờ đó mà họ có thể hóa giải những mối đe dọa bí ẩn cùng
với những sự báo thù hữu hiệu của những hàng quan lại triều đình cai trị
của họ? Chúng ta sẽ chỉ còn thống trị hai tỉnh Sài Gòn, Mỹ Tho hoang vắng
như sa mạc cùng với các đồn bót đặt trọng pháo, chúng ta sẽ có những
được những xưởng quân giới tuyệt hảo nhưng chúng ta đừng mông có được
những bến thương cảng và chúng ta sẽ phải đưa gạo thóc cần thiết từ nước
Pháp đến để nuôi sống chúng ta.
Bất hạnh thay, tôi không lý luận bằng cách dựa trên những giả thuyết
nhưng là đặt trên những sự kiện thực tế. Vào năm 1860, khi chiếm đóng Sài
Gòn một cách giới hạn thì ngày trước ở đây có 40 ngôi làng nhưng chỉ còn
lại có một làng người gia tô giáo sau khi Sài Gòn bị chiếm đóng. Kiểu
thống trị bấp bênh của chúng ta cũng đủ để người dân An Nam chạy trốn
khỏi thành phố Sài Gòn. Vào lúc chúng ta đã chiếm cứ tỉnh Vĩnh Long thì
sự giao dịch thương mại lớn lao trước đây được thực hiện tại một vị trí cách