KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 227

các - ít ra là tỏ ra cho thấy - để phục hồì yên ổ, nhưng quản Định lúc nầy là
kẻ năng động, đáng ngại hơn bao giờ hết trong dân chúng đã khinh nhờn và
tỏ ra thách đố với những lời khuyến dụ của ông Giản. Theo một chiến thuật
chắc chắn là triều đình chủ trương, viên đầu đảng nầy phải tách rời mục
tiêu hoạt động của hắn khác biệt với mục tiêu hoạt động của các quan binh
triều đình; nhờ vậy mà hắn sẽ không hề hấn gì khi bị các quan binh triều
đình chối bỏ lên án, và do đó Phan Thanh Giản(g) có thể tư văn cho đề đốc
để tố cáo rằng Định là một tên lừa bịp đáng chết, nhưng ông ông Giản(g)
lại quên nói cho biết một điều thiết yếu là làm sao bắt được tên bịp bợm đó.
Đây nhất định không phải là một lời khen tụng của người Pháp dành cho
ông Giản nhưng phải nói là người Pháp đã tỏ ra cay cú bực bội vì thái độ
khai báo lương lẹo bao che của ông Giản không chịu điềm chỉ nơi ẩn náo
của các đầu lĩnh quân nghĩa dũng kháng chiến. Ngược lại, đối với thái độ
cứng đầu của ông Định, ông Giản chỉ báo cáo sự việc lại cho vua Tự Đức
và Triều đình Huế để tìm biện pháp giải quyết. Nói khác đi, hàng chữ Phan
Lâm mãi quốc trên lá cờ khởi nghĩa của ông Định chỉ có tính cách tương
truyền, không có căn bản khoa học, không có xuất xứ, nguồn gốc và tính
xác thực hàng chữ đó rất đáng dị nghị.
Nay thì việc đã rõ ràng: vua và triều đình đã dứt tình bỏ thí dân quân kháng
chiến, mặc cho quân xâm lược càn quét truy kích. Không những thế còn
"tiếp tay" cho giặc Pháp bằng cách ra lệnh cho các quan phủ, huyện một
khi trông thấy tức thời bắt ngay đem giải; nhà dân có ai chứa chấp, cũng
bắt tội như kẻ phạm.
Như vậy, việc ông Trương Định lên án triều đình Huế, lên án ông Giản và
ông Hiệp tất nhiên là phải có nhưng đây chỉ là việc riêng ông Định và
nhóm dân quân kháng chiến của ông lên án chứ không phải toàn dân, toàn
quân lên án như nhiều dư luận lạm dụng tên tuổi ông Định đã nêu lên.
Điều cần lưu ý là khi nhóm kháng chiến của ông Định tách rời và lên án
triều đình thì chính nghĩa của ông Định đã thay đổi: ngày trước ông chen
vai sát cánh với triều đình nhà Nguyễn để chiến đấu chống quân ngoại xâm
Tây phương nhưng bây giờ thì ông Định và nhóm kháng chiến của ông trở
thành một nhóm giặc chòm, giặc xóm giống như mấy đám giặc thổ phỉ