NQS
Khảo Luận Về Ông Phan Thanh Giản
Chương 33
IX/- HẬU SINH ĐÁNH GIÁ TIỀN NHÂN PHAN THANH GIẢN
Trong bài Tổng luận viết trên cuốn ĐỊA CHÍ VĂN HÓA THÀNH PHỐ
****, xuất bản vào năm 1987,ông Trần Bạch Đằng- là một trong 3 chủ biên
của sách nầy- đã viết như sau:
"Cái bất hạnh khác là Hồng Nhậm - ở ngôi lâu nhất trong các vua Nguyễn:
36 năm - ngoài sinh thơ và nổi tiếng có hiếu với mẹ, hoàn toàn mờ mịt về
những chuyển động long trời lở đất đang diễn ra khắp thế giới. Cá bị số
quan cao cấp cực kỳ bảo thủ và dốt nát tán ra tán vào, bị nhà vua vứt bỏ, có
người phải trả giá khá đắt cho tấm lòng yêu nước và trí thức của mình. Về
sau nầy, Tự Đức bắt đầu thay đổi thái độ: cho mua tàu chiến, gởi học sinh
sang Âu Châu học về cơ khí, phái sứ giả sang Mỹ, v.v. . . song đó chỉ là chủ
trương chắp vá "cò con" và cũng quá muộn, vả Pháp cũng ra sức cản trợ
Vua đã thế, đại thần đã thế, sĩ phu cũng không hơn. Các cuộc nổi dậy liên
miên ở Trung và Bắc đều không mang ý thức tạo điều kiện chống giữ giặc
ngoài mà vẫn lăm lăm giành quyền bính, dù Phan Bá Vành hay Đoàn
Trưng, Đoàn Trực. Trường hợp Lê Văn Khôi tuy là diu nhất ở Nam Bộ,
nằm trong hệ mâu thuẩn đó. Về phương diện nầy, các phong trào gọi là
khởi nghĩa ấy chưa bắt kịp đòi hỏi khách quan của vận nước mặc dù mỗi
cuộc khởi nghĩa đều có một số nguyên nhân chính đáng.
Chúng ta kết án một loạt chủ trương "cầu hòa" với Pháp "chuộc" các tỉnh
đông Nam Bộ . . . của triều đình, những nhượng bộ của Phan Thanh Giản
v.v . . . Chẳng có gì bào chữa nổi cho sự ương hèn.
Vấn đề là là phân tích toàn diện so sánh lực lượng của một thời kỳ lịch sử
và đường lối chung của triều đình tạo từ trước các điều kiện khả dỉ yểm trợ
cho quan điểm "chủ chiến". Cùng một trình độ vật chất, sự khác nhau về số
lượng có thể bổ sung bằng lòng dũng cảm, trí thông minh, dựa vào nhân
dân, chiến lược, chiến thuật hành binh v.v . . . Lý, Trần và Lê thủ thắng trên
căn bản đọ Thời Tự Đức, so sánh lực lượng - về trình độ của các nền sản
