KHẢO LUẬN VỀ ÔNG PHAN THANH GIẢN - Trang 75

Art. 12.— Ce traité étant conclu entre les trois nations, et les ministres
plénipotentiaires desdites trois nations l’ayant signé et revêtu de leurs
sceaux, ils en rendront compte chacun à leur Souverain, et à partir
d’aujourd’hui, jour de la signature, dans l’intervalle d’un an, les trois
Souverains ayant examiné et ratifié ledit traité, l’échange des ratifications
aura lieu dans la Capitale du Royaume d’Annam. En foi de quoi les
Plénipotentiaires respectifs susnommés ont signé le présent traité et y ont
apposé leurs cachets.
A Saigon, l’an mil huit cent soixante-deux, le 5 juin, Tu-Ðuc quinzième
année, cinquième mois, neuvième jour.
Signé : Bonard, Carlos Palanca Guttierrez, Phan-Tanh-Gian et Lam-
Gien-Thiêp").
*Lưu ý: tên của 2 sứ thần Đại Nam được viết là Phan-Tanh-Gian và Lam-
Gien-Thiep).
*
Tất cả những nghi vấn nêu ra ở phần trên để cho thấy rằng:
-Người ta không thể chỉ riêng căn cứ vào một nguồn thư tịch duy nhất nào
để đánh giá hoặc suy diễn một sự kiện hay một nhân vật lịch sử thuộc một
giai đoạn trong quá khứ nhất là nguồn thư tịch do chính quyền trong giai
đoạn đó ấn hành.
-Trong việc ký kết định ước năm Nhâm Tuất (1862), nếu định ước nầy chỉ
được viết bằng Pháp ngữ thì liệu rằng đoàn sứ Phan Thanh Giản - Lâm Duy
Hiệp có hiểu rõ nội dung của 12 điều khoản trước khi đặt bút ký tên và
đóng dấu hay không? Phan Thanh Giản có bị lầm lẫn vì ngôn ngữ bất đồng
hay không?
-Nếu có một bản định ước bằng chữ Hán, có cùng một hình thức với bản
văn chữ Pháp, nhưng phần nội dung thì những người phụ trách viết bản văn
chữ Hán nầy có phản ảnh đúng ý nghĩa với nội dung của bản văn chữ Pháp
không? Hay là đã xảy ra tình trạng "ông nói gà, bà nói vịt" qua trung gian
của những thông ngôn và thông dịch viên bất đắc dĩ và không có khả năng.
Cũng cần lưu ý rằng, để chuẩn bị cho việc giao dịch với liên quân xâm lược
Pháp-Y Pha Nho, vào tháng Giêng năm Nhâm Tuất (1862), Tự Đức đã ra