thị trường của chúng. Nhìn chung có ba lĩnh vực cần tìm hiểu: tài chính hành vi
(behavioral finance), “sự đầu cơ hợp lý” (rational speculation) và lý thuyết ngưỡng
giới hạn (critical state theory).
Các lĩnh vực này không nhất thiết phải tách biệt. Thật vậy, sự tương tác giữa các
lĩnh vực này và với chính sách tiền tệ là một phần của câu chuyện. Nhưng chúng tiếp
cận từ nhiều góc độ khác nhau. Và trong khi Thuyết thị trường hiệu quả có được một
số lượng lớn nhà học thuật ủng hộ thì các học thuyết mới này cũng có đủ lý do tồn
tại.
TÀI CHÍNH HÀNH VI
Các nhà đầu tư thì cũng là con người, và con người thì đôi khi cũng không có lý
trí. Điều này có vẻ hiển nhiên, mặc dù Thuyết thị trường hiệu quả cho rằng con
người có đầy đủ lý trí, không bị tác động bởi cảm xúc, và không chịu ảnh hưởng của
những người khác. Tất nhiên, nhiều nhà bình luận từ lâu đã nghi ngờ phương pháp
tiếp cận này và ý tưởng “sự điên rồ của đám đông” (madness of the crowds) đã xuất
hiện từ hàng trăm năm trước.
Nhưng các thí nghiệm tài tình về tâm lý học, giúp
hình thành nền tảng của tài chính hành vi, giờ đây cuối cùng đã minh chứng rằng
không phải con người luôn hành xử một cách lý trí khi đề cập đến việc đánh giá rủi
ro và đầu tư. Và điều này không thể hiện ở đâu khác rõ rệt hơn là trong một thời kỳ
bong bóng kinh tế.
HỌC THUYẾT TIỀM NĂNG
Một trong những lĩnh vực nghiên cứu thú vị nhất là lý thuyết tiềm năng (prospect
theory), đã đưa ra nền tảng về việc mọi người ra quyết định trong thực tế, đối mặt
với rủi ro và sự bấp bênh như thế nào. Hóa ra nó khác rất xa cách tiếp cận hợp lý
được thừa nhận trong lý thuyết truyền thống. Một phát hiện sớm là mọi người thực
sự ghét thiệt hại nhiều hơn là yêu thích lợi nhuận (trái với nhà đầu tư “có lý trí”,
người được giả định là xem chúng tương đương nhau). Người ta đã phát hiện ra điều
này trong một thí nghiệm nổi tiếng lần đầu tiên được tiến hành bởi hai nhà kinh tế
học người Israel, Kahneman và Tversky, vào năm 1979 và đã được báo cáo trong
một loạt nghiên cứu đã giúp họ giành được Giải Nobel năm 2002.
Trong thí nghiệm đó, mọi người được đưa ra các lựa chọn đặt cược sau đây (hoặc
là “triển vọng” hay “tiềm năng”): Họ có thể chọn đặt cược với 80% cơ hội chiến
thắng 4.000 USD và 20% rủi ro không được gì cả, hoặc đặt cược với 100% cơ hội
nhận được 3.000 USD. Hầu hết các chủ thể đều chọn 100% cơ hội chiến thắng 3.000
USD, mặc dù kỳ vọng toán học của lựa chọn đầu tiên cao hơn (4.000 USD x 0,80 +
