một số thần như Phù Đổng thiên vương, Sóc thiên vương, Cao Sơn đại
vương, Quý Minh đại vương, ba anh em Linh, Minh và Cung, ba cha con
Hầu, Đông và Vực, v.v... Đây có lẽ là những anh hùng lực sĩ thời khuyết sử
có công với nhân dân, hoặc tập hợp dân chúng chống xâm lăng như Thánh
Gióng (Phù Đổng thiên vương hay Sóc thiên vương), hoặc bày vẽ cho mọi
người phương pháp sản xuất mới như Cao Sơn và Quý Minh, nên sau khi
chết, họ được nhân dân thần thánh hóa sự tích và tôn thờ. Những huyền tích
đã mang dạng truyền thuyết đó được lưu truyền bằng miệng. Cho đến lúc
nhân dân địa phương ghi lại được bằng chữ viết thì câu chuyện đã trải qua
không phải chỉ một lần sửa chữa; trái lại, chúng đã được đắp thêm rất nhiều
lớp, rất có thể đã bị biến tướng hầu hết bởi ý thức và tâm lý xã hội đời sau.
Mặt khác, vì không còn nhớ đích xác thời gian xuất hiện của từng nhân vật
nên đối với nhân vật nào người ta cũng có khuynh hướng đẩy lên thời kỳ xa
xăm nhất của lịch sử, cụ thể là thời Hùng Vương và Thục An Dương
Vương.
Đồng thời, vô số những yêu ma quỷ quái được tôn thờ từ trước do tín
ngưỡng đa thần cũng trở thành những mô hình đặc thù để nhân dân từng
địa phương dựa vào mà xây dựng nên hàng loạt mẩu truyện. Thôi thì những
truyện thần Rồng (Chàng Cả, Chàng Hai, Chàng Ba), thần Rắn (Hổ mang
đại tướng quân), thần Lợn (ông Ỷ), thần Cọp (ông Ba Mươi), truyện Quỷ
Xương Cuồng, truyện Ma cà-rồng, v.v... không sao tính xuể. Nhiều truyện
yếu tố tưởng tượng được sử dụng khá dồi đào và tinh tế. Nhân tố kỳ ảo làm
cho câu chuyện có những kết cấu biến hóa thú vị. Người, vật, ma, quỷ đều
được chuyển hóa thành thần.
Do đấy, cũng có thể dễ dàng phân biệt thần thoại với những truyện cổ nói
về thần linh. Nếu thần trong thần thoại do tưởng tượng của con người
nguyên thủy muốn cắt nghĩa bản thân và ngoại giới mà có; thì thần trong
