2. TRUYỆN CỔ TÍCH THỜI PHONG KIẾN TỰ
CHỦ
Truyện cổ tích xuất hiện trong thời đại tự chủ có phần đột xuất hơn trước
về chất cũng như về lượng. Hầu hết đều thể hiện rõ đặc điểm tính cách của
người nông dân Việt-nam, nói lên quan điểm của họ về số phận và cuộc
đời, về cảnh nghèo túng, nỗi đau khổ, những ước mơ và hy vọng. Bên cạnh
đó là những truyện phản ánh luân lý, trí tuệ và sức mạnh của người Việt.
Ngoài ra, người ta còn sáng tác những truyện cổ tích lịch sử, trong đó hoặc
nói về một ông vua (Đinh Tiên Hoàng), một võ sĩ (Lê Phụng Hiểu), một
tăng lữ (Từ Đạo Hạnh), hoặc là một thổ hào địa phương (Phạm Bạch Hổ
tức vua Mây), v.v... So với truyền thuyết thời Bắc thuộc thì nội dung của
truyện bây giờ đã khác trước. Bóng dáng những con người phóng khoáng,
hiên ngang, trung thực, vô tư của thần thoại, truyền thuyết đến đây đã quá
phai nhạt. Những nhân vật giữ được tầm vóc của quá khứ như ông Khổng
Lồ trong truyện Khổng Lồ đúc chuông hay Sự tích trâu vàng hồ Tây[1]thật
là hiếm hoi. Tất nhiên, đây không phải đơn thuần là một bước lùi. Lịch sử
càng đi lên, càng mở rộng tầm thước, thì con người xây dựng nên lịch sử
càng phải xuất hiện đúng với vóc dáng của hiện thực, mang sức mạnh của
hiện thực.
Nói về nghệ thuật kể chuyện thì thời kỳ này được nâng lên tương đối cao.
Ở nhiều truyện, cách miêu tả tuy còn đơn sơ nhưng bố cục đã khá chặt chẽ;
có nhiều tình tiết có tính kịch, nhiều tình tiết éo lé, ly kỳ, khéo léo đan cài
trong các truyện, có khả năng hấp dẫn người nghe ở mức cao. Truyện Từ
Đạo Hạnh hay Sự tích Thánh Láng là bằng chứng cho thấy tác giả truyện
cổ tích lúc này không chỉ giàu tượng tượng mà còn sành về thủ pháp biểu
hiện.
