Ru-ma-ni (Roumanie) mà Hoàng Thị Đậu [27] có nhắc đến. Ví dụ truyện
Bồ câu của nàng I-lê-a-na Cô-sin-de-a-na (không có việc trả thù); truyện
Con gái ông lão và con gái bà lão (mụ dì ghẻ không bị phạt, chỉ cô gái mụ
phải sống cô độc suốt đời, v.v...). Theo tác giả, nếu "chúng ta so sánh sự đối
xử của mẹ con mụ dì ghẻ trong các bản khác nhau của Ru-ma-ni với những
hành động tàn bạo của mẹ con mụ dì ghẻ trong các bản khác nhau của Việt
Nam, ta sẽ thấy mức độ ác nghiệt, tàn bạo rất khác nhau; do đó mức độ
trừng phạt cũng khác nhau. Tuy vậy, những truyện thuộc loại Tấm Cám của
Việt-nam và của Ru-ma-ni đều biểu hiện chung tư tưởng là "ác giả, ác báo",
"gieo gió thì gặt bão".
Cô-xcanh (Cosquin) trong sách đã dẫn, có trình bày một loạt truyện lưu
hành ở các nước mà ông gọi là Tro Bếp nam (Cendrillon masculin), nhân
vật chính không phải nữ mà là nam, lúc bé có vẻ lười biếng, ngây ngô, nằm
mãi không dậy, lấm lem vì vùi trong tro, v.v... Nhưng đến một lúc nào đó
trở nên có sức mạnh ghê gớm, ăn khỏe, làm nên những kỳ tích, v.v... (Xem
Khảo dị truyện Thánh Gióng, số 134, tập III).
Câu này theo Bản khai của xã Điền Lễ.
Dựa theo Đỗ Thận. Một truyện kể An-nam về cổ tích Tro bếp, BEFEO,
tập VII, q. 1-2 (1907), và lời kể của người miền Bắc.
[3] Theo bản khai của xã Hoàng-tràng.
[4] Theo Loại cổ tích hay, đã dẫn .
[5]
Theo Phong Châu. Tấm, Cám có thật ở Việt Nam không? Tập san
Nghiên cứu Văn sử địa, số 39 (1958).
[6] Theo lời kể của người vùng Dương-xá (Bắc-ninh).
