KHO TÀNG TRUYỆN CỔ TÍCH - Trang 1946

thuật, chứ không đơn giản là một việc sưu tầm như đi ghi âm lời của các
ông già bà cả. Rất mong là sẽ có dịp nhất trí về vấn đề này. Song tôi vẫn cứ
băn khoăn khi đọc nhiều soạn giả. Rất nhiều người muốn nhân việc kể
chuyện để làm văn, cứ như họ viết truyện ngắn. Nhiều người khác, nhất là
các nhà văn, còn đảo lộn lên, thêm thắt chi tiết, miêu tả phong cảnh, phân
tích tâm lý hoặc hiện đại hóa câu chuyện (đáng buồn là người ta lại cho như
vậy mới hợp với "tư duy hiện đại"). Các cụ ngày xưa thường viết gọn hơn,
nhưng lại hay khuôn theo đạo đức, lễ giáo phong kiến, làm mất khá nhiều
bản sắc dân gian. Những tác giả cuối thế kỷ XIX sang đầu thế kỷ XX, với
văn quốc ngữ buổi đầu, giữ được ít nhiều phần chân chất, song thường là
kể chuyện không trôi chảy. Các học giả tân học có vốn kiến thức Nho học
buổi giao thời (nhất là ở miền Bắc) giữ được phong cách cổ kính hơn cả, lại
thường thu gọn lại như lối biên soạn những mẩu "cổ học tinh hoa". Các nhà
tân học kể chuyện bằng tiếng Pháp, dẫu có được lối diễn đạt sáng sủa của
Pháp văn (không nhiều người lắm), nhưng lúc ấy cái hồn Việt văn lại giảm
bớt. Tôi thấy Nguyễn Đổng Chi - dù chưa toàn bích - đã cố gắng để tránh
được những hạn chế của người đi trước, kể cả những người đồng thời với
anh. Cách kể của anh hồn nhiên, có ít nhiều vẻ dân dã và phong cách cổ. Ở
những trang mở đầu và kết luận bộ Kho tàng, anh đã lưu ý đến những đặc
trưng của cổ tích: Tính chất cổ của sự việc, của hình tượng, bản sắc dân tộc
của câu chuyện kể, và trình độ tư tưởng và nghệ thuật cao trong loại hình tự
sự dân gian. Khi kể chuyện, anh đã tỏ ra tôn trọng những đặc điểm mà anh
đã nêu ra. Đồng thời, anh vẫn có tư cách một nhà văn. Cách kể của anh
mộc mạc, có vẻ biến hóa, và điều đáng quý hơn cả: rất đáng tin. Nói một
cách nôm na, đọc truyện cổ tích của anh, tôi không phải cảnh giác như khi
đọc những truyện người khác kể, có nhiều chi tiết cứ phải băn khoăn là thật
hay không thật. Trong nhà phôn-clo học Nguyễn Đổng Chi, có cả nhà văn
và nhà sử học. Hai nhân vật sau này không lấn át nhân vật trước, mà lại làm
nên sức thuyết phục cho công trình của Anh. Tiếp cận bộ Kho tàng của
Nguyễn Đổng Chi, không thể quên điều đó.