Truyện trên có lẽ bắt nguồn từ truyện Sự tích hồ Ba-bể của dân tộc Tày, sơ
lược như sau:
Xưa, ở xã Nam-mẫu có một con suối con. Ở đó có một Thủy thần ngự trị.
Một lần con trâu của Thủy thần lạc trên trần, chạy rông khắp nơi. Một số
người đuổi theo đánh chết trâu, lôi về làm thịt.
Thủy thần thấy mất trâu liền lên trần, hóa thành một người bộ dạng nghèo
khổ đi tìm. Qua xã Nam-mẫu, Thủy thần gặp một bà lão nghèo sống trong
một túp lều, bèn lên tiếng xin ăn. Thấy có người đói rách hơn mình, bà lão
lấy cơm cho ăn rồi nói: "Tôi nghèo lắm không có gì. Gần đây người ta vừa
bắt được một con trâu đang xả thịt ăn. Vậy nên đến đấy mà xin".
Thủy thần lần đến đám mổ trâu xin ăn nhưng bị mọi người đuổi không cho
dự. Thủy thần bèn trở lại gặp bà lão dặn lấy trấu rắc xung quanh nền nhà.
Đêm ấy, Thủy thần dâng nước ào ào ngập cả xã Nam-mẫu, người, vật đều
biến mất, duy chỉ miếng đất của bà lão là còn nguyên cho đến ngày nay,
người ta gọi đó là Pò-già-mải [2] .
Truyện Sự tích hồ Hai-bể của người Mán (Dao) do Trịnh Như Tấu kể trong
sách Từ Hà Nội đến hồ Ba-bể cũng giống với hai truyện trên những nét lớn.
Mặt khác, nội dung truyện này lại có một số chi tiết phần nào tương tự với
truyện Sự tích cây nêu ngày Tết (số 23):
Trước kia, trên miếng đất bây giờ là hồ Ba-bể và hồ Hai-bể [3] có làng
Nam-mẫu rất đông dân cư. Trong số dân làng có một chàng thiếu niên mồ
côi cha mẹ từ nhỏ.
Không có nơi nương tựa, hắn phải đi ở chăn trâu bò cho người ta. Lớn lên,
