Ba là, truyện cổ tích ít nhiều phải thể hiện tính tư tưởng và tính nghệ thuật.
Nay ta kể cho nhau nghe một câu chuyện rất xưa vềma. Một con ma gốc đề
hiện hình lè lưỡi nhát người chẳng hạn. Câu chuyện ấy sẽ không bao giờ
trở thành truyện cổ tích được nếu trong đó không bao hàm một ý nghĩa gì
về cuộc đời, về con người, hay không có những tình tiết gợi hứng cảm cho
người nghe. Không những truyện ma mà ngay cả truyện người, truyện thần,
truyện vật cũng chưa hẳn là cổ tích nếu chúng không hướng đến một mục
đích nhân sinh cao cả, hoặc có mục đích nhân sinh nhưng lại không tan
biến vào trong từng tình tiết của truyện để trở thành một mục đích tự thân,
một nhận thức thẩm mỹ sâu sắc. Rõ ràng, truyện cổ tích không phải là một
loại truyện suông vô ý nghĩa, cũng không phải là một loại truyện "ngụ ý"
tầm thường. Nếu là một truyền thuyết theo nghĩa rộng như trên đã nói, thì
lại khác. Truyền thuyết không bắt buộc truyện nào cũng phải có yêu cầu
nhân sinh hoặc thẩm mỹ đó.
Tất nhiên, nếu là truyện có ý nghĩa mà lại chỉ đơn thuần chép lại sự thật
như truyện thời sự thì cũng không thể gọi là cổ tích. Như chúng ta đã biết,
văn học nghệ thuật gắn liền với cái đẹp và do đó nó đòi hỏi sự gia công, sự
nỗ lực sáng tạo. Là một loại hình tự sự hoàn chỉnh nhất trong các loại hình
tự sự dân gian, yêu cầu sáng tạo này đối với cổ tích rõ ràng là nghiêm nhặt
hơn các loại "truyện" dân gian khác rất nhiều. Tác giả truyện cổ tích phải
vận dụng trí tưởng tượng, xếp đặt nội dung, bố trí tình tiết, làm cho mạch
truyện tiến triển theo một kết cấu nghệ thuật nào đấy để đạt tới kết luận
định sẵn. Nói cách khác, truyện cổ tích phụ thuộc rất nhiều vào ý định và
tài năng của tác giả chứ không tùy thuộc hoàn toàn vào những câu chuyện
xảy ra tự nhiên trong đời sống hàng ngày. Sở dĩ những sự tích Cố Bu, Ba
Vành... không còn mang tính chất lịch sử nữa là nhờ thông qua hư cấu nghệ
thuật của tập thể quần chúng nên câu chuyện thực đã được cải biên hoặc
cách điệu thành những thiên truyện anh hùng, những nhân vật anh hùng
đúng như quan niệm lý tưởng của quần chúng. Tất nhiên, tưởng tượng và
