330
Một hôm vợ bảo chồng ñi chợ bán con chó nhà. Vợ dặn: - "Quan tám tiền
ngay, quan tư tiền chịu". Khi nghe hắn ñòi như vậy, ai cũng cho là ngốc: mua
tiền mặt lại ñắt hơn mua chịu. Một cụ ñồ nghe hắn ñòi, nghĩ bụng: - "Ý muốn
của người bán chó là bán chịu ñể có dịp ñi ñòi tiền mà thăm con chó của mình,
như vậy là người có nghĩa". Bèn mua chịu. Nhưng ñịa chỉ của cụ ñồ là: "Tìm
ñến một làng ñầu làng có "hữu thủy vô ngư, hữu ngư vô thủy", vào một nhà có
"hữu kim vô chỉ, hữu chỉ vô kim". Cũng như truyện trên, khi ñi ñòi tiền người
mua chịu, hắn không biết ñàng nào mà tìm, ñành về khóc với vợ. Vợ giúp hắn ñi
tìm, bảo ñến làng nào ñầu làng có giếng (hữu thủy vô ngư), lại có ñiếm canh có
mõ cá (hữu ngư vô thủy); rồi tìm ñến nhà nào có rào găng (hữu kim vô chỉ), có
dây tơ hồng (hữu chỉ vô kim).
Ở ñây cũng có câu chuyện cụ ñồ mời ăn cơm và gửi quà về biếu vợ nhưng quà
tặng là một gói cơm nắm gạo tám xoan, giữa có nhét mấy quả cà ủng. Vợ hắn
nhận gói cơm biết ý nghĩa kín ñáo: - "Tiếc thay hạt gạo tám xoan; Thổi nồi ñồng
ñiếu lại chan nước cà". Khác với truyện trước, người ñàn bà này không có ý
ñịnh trẫm mình mà chỉ ñịnh bỏ nhà ra ñi. Khi ñến sông thì ñã có ai cất mất ván
cầu, gần ñó thấy có một cụ ñồ ñang lội bì bõm, hỏi thì cụ trả lời là ñi tìm một cái
kim: "Cái kim là vật bao nhiêu mà cụ mất công như vậy?". - "Nhưng nó là vật kỷ
niệm của vợ tôi; cần phải có thủy có chung chứ". Cô gái thông minh suy nghĩ
lại, bỏ ý ñịnh trên
1
.
Người Nùng có truyện Chàng ngốc ñi học kết hợp một phần truyện Cuộc
phiêu lưu của chàng Ngốc (số 190, tập V) với một số tình tiết của hai truyện
trên:
Ngốc mồ côi bố, xách túi bạc ñi tìm thầy ñể học. Theo hai ông thầy thuốc rong
chuyên làm cái việc ñánh cồng "phèng phèng"; sau ba năm chỉ nhớ có môn
thuốc chữa mắt. Trở về chữa lành cho con gái phú ông ñau mắt ñã ba năm, ñược
phú ông gả cho làm vợ. Từ ñó cứ nằm dài ở nhà. Vợ giục ñi buôn, trước hãy
"buôn ñầu chợ, ăn cuối chợ". Hắn ta mua bánh ở ñầu chợ ra khỏi chợ thì ăn hết,
rồi về. Lần sau, vợ bảo ñi bán vải. Hắn hỏi: - "Bán ở ñâu?". - "Chỗ nào ñông
người thì bán". Thấy nhà trường ñông người hắn ñặt gánh chào nhưng chả ai hỏi
cả. Sau ba tiếng trống học trò vào học, hắn thấy vắng lại quảy hàng về. Vợ nghe
kể bực mình, một hôm trao cho chồng thoi vàng bảo ñổi bạc bảo chuẩn bị ñi
buôn chuyến khác. Thấy ngỗng phủ nhau giữa sông, hắn thương con vật bị chìm
bèn thuận tay cầm thoi vàng ném. Mất vàng nhưng về lại khoe với vợ là ñã cứu
ñược con ngỗng. Vợ thân thân trách phận lấy phải chồng ngu ñần bèn bỏ ñi.
Thấy hai chàng trai cắm một bông hoa "coi" trắng trên một bãi phân trâu, nàng
biết là họ mỉa mình. Vì có câu hát "Bióoc noong ñây lại chắp khỉ vài, Mi cần sau
chỉnh vải pây ñai" (Hoa em ñẹp cắm bãi phân trâu, không người săn sóc héo ñi
1
Truyện cổ dân gian Việt-nam, tập II
