331
không). Càng thêm tủi phận, nàng toan tự vẫn, ñến bến gặp một người ñang múc
nước sông lên ñể sàng - "Sàng nước ñể làm gì vậy?". Nàng hỏi. - "Để tìm cái
kim khâu". Nàng nghĩ bụng - "Vậy ra trong thiên hạ còn có kẻ ngu hơn chồng
ta".
Bèn trở về cố công dạy chồng học. Cuối cùng chồng ñỗ trạng
1
.
Đồng bào Cham-pa có truyện Trạng, trong ñó có một ñoạn nói Trạng ñi tìm
một người vợ lý tưởng mà mãi chưa gặp ñược người nào vừa ý. Một hôm ñến bờ
một con sông, muốn sang mà không thấy có ñò, cũng không thấy bến. Trong khi
chưa biết hỏi ai, bỗng gặp một cô gái ở bên kia bờ. Trạng cất tiếng hỏi thì cô gái
ñáp: - "Hỏi người ñi cùng thì rõ". Trạng thấy người cùng ñi với mình không có
ai khác hơn ngoài một cái rựa cán dài mà mình cầm tay, mới hiểu ra là dùng rựa
dò ñường sẽ lội ñược. Biết cô gái khôn ngoan, qua sông, Trạng hỏi nhà ñể ghé
chơi. Cô gái chỉ nói mấy câu: - "Cổng làng có một giếng thơi. Một người có
chửa ñứng chơi trước làng. Nhà thì giữa ñám mây xanh. Trên từng mây trắng,
xung quanh sao vàng". Trạng không hiểu ra sao, bèn ñi theo cô gái. Cô gái nói: -
"Tôi ñang ñi". Trạng hiểu ra là muốn ñến nhà cô gái thì phải ñi ngược ñường.
Trạng tìm ñến một làng trước cổng có giếng nước, hai bên bờ giếng có cây chuối
sắp trổ hoa. Trạng lại tìm vào một ngôi nhà xung quanh có giàn mướp hoa vàng,
trên mái nhà là dây bầu hoa trắng, biết là nhà cô gái
2
. (Xem thêm Khảo dị,
truyện Em bé thông minh, số 80).
Người In-ñô-nê-xi-a (Indonesia) có truyện Người chồng tội phạm, ñoạn ñầu có
cùng mô-típ với các truyện trên:
Ở Xu-ma-tơ-ra (Sumatra) có 4 cô gái xinh xắn thông minh hẹn nhau nếu
không gặp ñược người thông minh thì không lấy làm chồng. Gặp một chàng trai,
họ mời ñến chơi nhà. - "Nhà các cô ở ñâu?". Chàng trai hỏi. Cô thứ nhất trỏ vào
tóc, cô thứ hai trỏ vào lông mày, cô thứ ba trỏ vào hai vú, cô thứ tư lấy tay ñập
nhẹ vào váy. Nói ñoạn mỗi cô ñi một ngả. Anh chàng không làm sao hiểu ñược.
Đang suy nghĩ bỗng gặp một người có tội bị trói phơi nắng, lưng còm, máu me
ñầm ñìa. Sau khi xin nước giải khát, người bị trói hỏi: - "Trông anh có việc gì
bận tâm thì phải?" Anh kia kể lại mấy câu ñố của bốn cô gái. Người ấy nói: -
"Khó gì. Nhà cô thứ nhất kéo sợi, nhà cô thứ hai có hàng rào trúc, nhà cô thứ ba
trước cửa có cây thanh yên có hai quả, nhà cô thứ tư có khung dệt vải". Anh kia
tìm ñến quả ñúng. Bốn cô hỏi ai bày cho, anh nói thật. - "Thế thì, anh không
phải người chúng tôi mong ñợi". Anh kia thẹn bỏ ñi.
1
Theo Hoàng Quyết. Truyện cổ Tày Nùng.
2
Truyện cổ dân gian Việt-nam, tập I. Theo chúng tôi có lẽ không nên dịch mấy câu ñối ñáp
thành thơ lục bát làm mất ñi sắc thái riêng của ngôn ngữ Cham-pa.
