342
Bốn con vật: một sư tử, một rắn, một chuột, một chim cú rơi vào một hố sâu
cùng với một người ñốn củi. Tất cả ñều ñược một người ñi săn cứu lên. Để trả
ơn, sư tử tặng một con nai, chim cú tặng một chuỗi hạt lấy của vợ vua Điều Đạt.
Do người ñược cứu tố giác nên anh thợ săn bị bỏ ngục. Con rắn bèn cắn vua,
người thợ săn ñược chuột ñến bày cho cách chữa, anh vào cung xin chữa và cuối
cùng ñược tha
1
.
Nhiều sách Phật khác, ví dụ kinh Ra-sa-va-ni-ni (Rachavanini) (tiếng Pa-li)
(Pali) và kinh Các-ma-xa-ta-ca (Karmacataka) (tiếng Tây-tạng) cũng chép
truyện này, bảo là từ miệng Phật nói ra ñể nhắc ñến một hành ñộng vô ơn bạc
nghĩa
2
.
Người ở Ta-phi-lét (Tafilelt) (Nam Maroc) có truyện Cây sáo và cái trống biết
nói kết hợp truyện Cứu vật vật trả ân,...với truyện Nhà vua tai lừa. Đại thể là:
Xưa có một ông vua ñầu mọc hai cái sừng mà dân không ai biết cả. Tóc mọc
quá dài, vua muốn cạo nhưng chỉ sợ người ta biết. Cuối cùng vua sai tìm một
phó cạo ở xứ khác ñến hứa thưởng hậu ñể cắt tóc nhưng buộc phải thề tuyệt ñối
giữ bí mật. Phó cạo ñồng ý, lúc ñầu hắn giữ ñược bí mật, nhưng sau thấy khó
chịu quá vì cái bí mật "lên ñến tận môi" buộc phải nói ra. Bèn chạy ra ngoài
thành, ñến một cái giếng cúi xuống miệng giếng nói ba lần - "Nhà vua có sừng".
Đoạn hắn mới yên tâm trở về.
Ngày ấy vua có hai ñứa con: ñứa ñầu da ñen, ñứa thứ hai da trắng. Vua bảo
chúng ñi săn, hễ ñứa nào bắt về ñược một con hoẵng và một con hươu thì sẽ
truyền ngôi. Đứa da trắng không ñược gì bèn ñón ñường giết anh nó lột da treo
lên cây rồi dắt các con vật do anh nó săn ñược về cung. Vua hỏi: - "Có thấy anh
con không?". Hắn ñáp bình tĩnh: - "Không".
Bấy giờ có một người hát dạo tìm ñến thành phố ấy. Khi ñi qua cái giếng nói
trên, thấy một cây sậy ñẹp, liền cắt làm ống sáo. Lại ñi nữa, thấy có da treo trên
cây bèn trèo lên lấy xuống bịt một cái trống. Lại ñi nữa, ñến một cái giếng khác,
thấy một con sư tử, một con rắn và một người; cả ba ñều tỏ ý cầu cứu, hứa sẽ
hậu tạ. Anh dòng dây cho lên. Sư tử biếu một sợi lông, rắn biếu một miếng da
lột, bảo: - "Khi cần ñến chúng tôi thì ñốt lên". Còn người thì khi lên khỏi giếng,
lập tức ñấm cho ân nhân mấy cái vào mắt, mũi và mồm rồi bỏ ñi mất. Người hát
dạo chùi máu, ñi ñến kinh thành ngồi thổi sáo. Bỗng sáo kêu lên: - "Vua có
sừng" ba lần. Anh lại ñánh vào trống, trống kêu vang: - "Em tôi cắt cổ tôi vì con
hoẵng và con hươu con". Cảnh sát liền bắt anh ñến cung vua, vua sai tống ngục.
1
Đều theo Sa-van-nơ (Chavanne). Năm trăm truyện cổ và ngụ ngôn trích từ Kinh Đại tạng
Trung-quốc. Theo Sa-van-nơ thì kinh này ñược dịch từ chữ Phạn sang chữ Hán vào khoảng
năm 240-280.
2
Sách Nghìn lẻ một ñêm cũng có một truyện tương tự với truyện Cứu vật vật trả ân, cứu nhân
nhân trả oán.
