83
nhiều những sách ñó góp nhặt lẫn lộn ngụ ngôn, khôi hài xen với cổ tích và
truyền thuyết, kể cả một số truyện chưa hoàn chỉnh. Hơn nữa, trong việc sưu tập
cũng thiếu sự tìm tòi rộng rãi, thường chỉ ñóng khung trong phạm vi một số ñịa
phương. Các nhà trước thuật lúc này sưu tầm truyện với ít nhiều ý thức bảo tồn
vốn cũ của văn nghệ dân tộc, nhưng lại thiếu một phương pháp tìm tòi cũng như
nhận xét khoa học. Truyện cổ Việt-nam còn ñược góp nhặt lần lượt và tản mạn
trong những quyển sách hoặc tập san viết bằng chữ Pháp, và trong các báo chí
cận ñại. Trong số này phải kể ñến một ít công trình sưu tầm tương ñối trung thực
và khá phong phú, như của Lăng-ñờ (A. Landes) trong tập san Du lãm và quan
sát (Excursions et reconnaissances) năm 1885-1886; của một nhà sưu tập vô
danh ñăng rải rác trong Thực nghiệp dân báo năm 1923-1924 dưới mục "Nói
chuyện cũ"; và của Trương Vĩnh Tống trong Nông công thương năm 1938-1939
dưới các mục "Truyện lạ nước Nam" và "Mỹ Ấm tùy bút", v.v... Quyển sách này
ñã sử dụng chọn lọc một phần số truyện trong các công trình sưu tập trên làm tài
liệu
1
.
Đồng thời những truyện chép trong các sách truyện ký bằng chữ Hán trước kia
cũng lần lượt ñược dịch ra tiếng Việt như Việt ñiện u linh tập, Lĩnh-nam chích
quái
2
, Truyền kỳ mạn lục
3
, Lan Trì kiến văn lục
4
, Tang thương ngẫu lục, Thoái
thực ký văn
5
, v.v...
*
* *
Tóm lại, truyện cổ tích truyền miệng của chúng ta cũng có giai ñoạn thịnh và
giai ñoạn suy. Rõ ràng, thời kỳ mà chế ñộ quân chủ ngự trị ở Việt-nam, thời kỳ
mà tín ngưỡng phúc tạp thịnh hành trong dân chúng, thời kỳ mà nghệ thuật tiểu
thuyết chưa phát triển trên văn ñàn, ñều là thời kỳ hoàng kim của của truyện cổ
tích. Tác dụng của truyện cổ tích ñối với ñời sống tinh thần dân tộc lúc ñó chẳng
khác gì tiểu thuyết ngày nay. Cho mãi ñến thời kỳ cận ñại, truyện cổ tích mới
mất cơ sở ñể tiếp tục sinh thành, mặc dầu truyện truyền miệng thì vẫn còn ñược
sáng tác.
1
Ngoài ra, cũng nên nói ñến những bản khai báo của chức dịch một số làng xã trả lời những
câu hỏi ñiều tra về phong tục Việt-nam do học giả Pháp tổ chức vào những năm 1911, 1938...
Những bản khai bằng chữ nôm ñó cũng thu thập ñược một số tài liệu về truyện cổ dân gian,
trong ñó số lớn dưới dạng thần tích, tuy cách khai báo quá vắn tắt và ñơn ñiệu, và cho ñến nay
vẫn nằm nguyên ở Thư viện Khoa học xã hội chứ chưa ñược khai thác.
2
Những truyện trong hai quyển này ñã ñược dịch và công bố trong nhiều sách báo.
3
Từng ñược dịch ra chữ nôm ở thế kỷ XVIII.
4
Tô Linh Thảo trích dịch, lấy tên là Đại Nam kỳ nhân liệt truyện, Nhà in Ngô Tử Hạ, Hà-nội,
1930.
5
Nguyễn Lợi và Nguyễn Đổng Chi dịch, mới công bố ñược tập I, Nhà xuất bản Tân Việt, Hà-
nội, 1942.
