KHỔNG MINH GIA CÁT LƯỢNG ĐẠI TRUYỆN - Trang 656

Lượng độc đoán, độc tài, không hiểu được vấn đề dùng người, bồi dưỡng
nhân tài cho nên sau này mới phải dốc sức tận tụy cho đến chết mới thôi.
Thực ra Gia Cát Lượng không thể đạt được ý nguyện phục hưng nhà Hán,
chẳng phải điều hành nước Thục không có hiệu quả, ngoài bản thân Thục
thực lực rất yếu, còn phải kể đối thủ rất mạnh “Tào Tháo, Tào Phi, Tư Mã
Ý, Tôn Quyền đều là những người lỗi lạc một thời”, cùng là thời vận bản
thân không đến. Gia Cát Lượng trong lịch sử chẳng những như Trần Thọ
từng nói, có nhân cách và thái độ chí công vô tư, khiến người người khâm
phục, hơn nữa ông khiêm nhường với mọi người, dung nạp nhiều ý kiến,
đối với việc bồi dưỡng nhân tài có thể nói là không biết mệt mỏi.
Trong “Xuất Sư Biểu”, Gia Cát Lượng đặc biệt nhấn mạnh: “Châm chước
lợi hại, thúc đẩy sự trung thành, bồi lấp nhược điểm, để đem lại lợi ích rộng
lớn”. Trong “Gia Cát Vũ hầu tập”, ở thiên “Nạp ngôn”, ông ta viết: “Thu
nạp những lời chính đáng, nhiệt tình can gián, sẽ tụ họp được những mưu
kế hay của mọi người”. Ông ta cũng chủ trương cần dung nạp nhiều ý kiến
của thuộc hạ mới tránh được sơ xuất. Trong thiên “Thị thính” lại nói: “Đạo
lý điều hành, phải lắng nghe nhiều, xem xét những ý kiến của nhiều người,
những mưu kế của quần chúng làm rộng tầm mắt, những lời lẽ của họ giúp
ta nghe được nhiều hơn, nên người ta thấy nhiều làm trí, nghe nhiều làm
sáng”. Cũng nói “Bậc vua chúa không nghe lời can gián, thì trung thần
không dám dâng mưu kế, mà kẻ gian thần sẽ lộng hành, bởi thế mà có hại
cho đất nước”. Tuy thiên sách “Tiện nghi” có không ít nhà sử học cho rằng
về văn thế không thể là văn pháp của Gia Cát Lượng; song làm Thừa tướng
hằng ngày bận rộn hàng vạn công việc, thư ký thường viết thay phỏng theo
ý tứ, điều đấy thường thấy trong các công văn, cho nên văn từ có thể không
“thực”, song tinh thần vẫn là của Gia Cát Lượng.
Gia Cát Lượng không những chỉ nói, mà còn làm triệt để. Sau khi làm Tể
tướng, ông đặc biệt thành lập cơ cấu “Tham thự” trong phủ Thừa tướng,
nhằm mục đích tập hợp tư tưởng rộng rãi để dưng nạp ý kiến của nhiều
người.
Truyện Đổng Hoà có chép: “Đổng Hoà với ta (tức Gia Cát Lượng) cùng
làm việc 7 năm, có lúc phải quyết định một việc chưa được xem xét chu