nhiêu bộ mặt hết sức khác nhau. Thế mà cho đến giờ anh vẫn cứ nát óc suy
nghĩ, tại sao anh không từ bỏ hắn kế hoạch của mình?
Lại bàn về hội họa chân dung. Nhà cổ sinh vật học có lẽ sẽ ban cho anh
nụ cười chua cay, nhưng anh không thể không đề cập đến chuyện đó. Theo
anh nghĩ, ý tưởng về chân dung, chưa nói đến mặt nghệ thuật của nó, có
một triết lý đáng cho ta suy nghĩ.
Chẳng hạn, muốn chân dung tái hiện được một hình ảnh phổ quát, cần
xuất phát từ tính phổ quát của vẻ mặt người. Như vậy, cần làm sao cho đa
số mọi người tin chắc rằng vẻ biểu hiện như nhau giả định một hình ảnh
như nhau. Hiển nhiên là niềm tin như thế được duy trì nhờ kinh nghiệm, do
hiểu rằng mặt và tâm hồn ở trong mối quan hệ lẫn nhau hoàn toàn xác định,
cố nhiên không có gì đảm bảo rằng kinh nghiêm bao giờ cũng đúng. Nhưng
cũng không thể khẳng định rằng kinh nghiệm thông thường là một cục dối
trá. Phải chăng thích đáng hơn là nên cho rằng kinh nghiệm càng lem luốc
vì bị những bàn tay bẩn sờ vào thì thường thường số phần trăm chân lý
chứa trong đó càng nhiều hơn. Hiểu theo ý nghĩa đó thì nói chung không
còn phải bàn cãi gì về lời khẳng định rằng có tiêu chuẩn khách quan của giá
trị.
Mặt khác, cũng không thể không biết đến một sự thật là nền hội họa
chân dung qua nhiều thế kỷ đã thay đổi tính chất của mình: nó chuyển, dịch
quan điểm từ sự hài hòa cổ điển của mặt và tâm hồn tới vẻ biểu cảm cá biệt,
đúng hơn là thiếu sự hài hòa đó, thâm chí đi tới sự phá hoại triệt để như
trong những bộ mặt hình bát giác của Picatxô hay “Bộ mặt giả” của Klêê.
Vậy thì tin ở cái gì được? Nếu người ta hỏi anh riêng anh muốn như thế
nào thì cố nhiên anh dừng lại ở quan điểm sau. Anh cho rằng để ra cho mặt
những tiêu chuẩn khách quan nào đó thì thật quá ngây thơ - đấy không phải
là cuộc triển lãm chó. Ngay thuở bé anh cũng đã từng liên hệ cái cá tính lý
tưởng mà anh muốn hình thành cho mình với một bộ mặt nhất định.
