là những người tầm thường, đại loại như ông chủ của chúng ta vậy.
Tôi cảm thấy những nhận xét ấy thật táo bạo, tôi càng có cảm tình với
ông hơn.
Có lần ông hỏi tôi:
- Anh đã đọc Goncharov chưa?
- Mới đọc cuốn Chiến hạm Pallada thôi.
- Cuốn Pallada ấy rất chán. Nhưng nói chung Goncharov là nhà văn
thông minh nhất ở Nga. Tôi khuyên anh nên đọc cuốn Oblomov của ông ta.
Cuốn sách này của ông ta chân thật và táo bạo hơn cả. Và nói chung trong
văn học Nga đó là cuốn sách hay nhất…
Về Dickens, ông nói:
- Tôi cam đoan với anh rằng đó là một tay hồ đồ… Trong phụ lục của
báo Thời mới
có đăng một tác phẩm rất hay, Sự cám dỗ của thánh
– anh nên đọc truyện đó! Hình như anh thích tôn giáo và các
truyện đó đều nói về tôn giáo thì phải? Cuốn Sự cám dỗ rất có lợi cho anh…
Chính tay ông cầm đến cho tôi một tập phụ lục. Tôi đã đọc một tác
phẩm viết rất khéo của Flaubert. Tác phẩm này làm tôi nhớ đến vô số sự tích
các thánh, có đôi chuyện do lão già thông thái kể cho tôi nghe. Nhưng tác
phẩm này không gây cho tôi một ấn tượng đặc biệt sâu sắc. Tôi thích tập
Hồi kí của Upilio Faimali, người nuôi dạy thú dữ đăng bên cạnh hơn.
Khi tôi nói với bố dượng điều đó, ông thản nhiên bảo:
- Có nghĩa là anh chưa đến tuổi đọc những tác phẩm như vậy. Nhưng
chớ quên cuốn sách ấy…
Đôi khi ông ngồi với tôi rất lâu, không nói không rằng, chỉ ho và liên
tiếp thở ra khói. Cặp mắt đẹp của ông sáng lên nom rất dễ sợ. Tôi nhìn trộm
ông và quên rằng con người đang chết dần chết mòn một cách ngay thật và
giản dị, không kêu ca than vãn này, ngày xưa là người thân yêu của mẹ tôi
và đã làm nhục mẹ. Tôi biết hiện giờ ông đang sống với một cô thợ may, tôi
băn khoăn và thương hại cho cô ta. Có thể nào cô không kinh tởm khi ôm bộ
