I. CUỘC SỐNG LÀ GÌ?
Chương 1. Sức mạnh của thưởng phạt
Dây đai an toàn nguy hiểm như thế nào?
Phần lớn các kiến thức kinh tế có thể được tóm gọn trong những dòng
sau: “Con người sẽ phản ứng trước thưởng phạt”. Phần còn lại chỉ là những
lời dẫn giải.
“Con người sẽ phản ứng trước thưởng phạt” nghe đủ vô thưởng vô phạt
để hầu hết mọi người đều có thể thừa nhận sự đúng đắn của nó với tư cách
là một nguyên lý phổ biến. Thứ làm nên sự khác biệt của nhà kinh tế học là
sự kiên trì trong việc xem xét nghiêm túc nguyên lý này tại bất cứ thời
điểm nào.
Tôi vẫn còn nhớ cảnh chờ đợi nửa tiếng đồng hồ để mua một can xăng
với mức giá được chính quyền liên bang bảo hộ vào cuối những năm 1970.
Hầu như tất cả các nhà kinh tế học đều đồng tình rằng nếu giá xăng được
phép tăng tự do thì người ta sẽ mua ít hơn. Nhưng giới phi kinh tế học thì
tin vào điều ngược lại. Các nhà kinh tế học đã đúng: Khi sự bảo hộ giá
được dỡ bỏ, những dãy hàng dài chờ mua xăng cũng biến mất.
Niềm tin của nhà kinh tế học vào sức mạnh của thưởng phạt rất có ích
cho anh ta, và anh ta tin tưởng tuyệt đối vào nó như tin vào một hướng dẫn
viên khi đang ở một nơi xa lạ vậy. Năm 1965, Ralph Nader xuất bản cuốn
Unsafe at Any Speed, một cuốn sách kêu gọi sự chú ý tới các yếu tố thiết kế
khác nhau khiến ô tô trở nên nguy hiểm hơn mức cần thiết. Chính phủ liên
bang nhanh chóng phản ứng lại bằng cách đưa ra một loạt quy định về an
toàn cho xe ô tô, bắt buộc sử dụng dây đai an toàn, bảng đồng hồ có đệm,
vô lăng gập lại được, hệ thống phanh đôi và kính chắn gió chống thấm.
