vinh nó hơn không? Và nếu đúng như vậy thì phản ứng đó có hợp lý
không?
Ngược lại, chúng ta có thể tưởng tượng rằng hiện tượng lệch quỹ đạo của
sao Thủy không được ai chú ý cho tới khi Einstein đưa ra dự đoán, và rằng
các quan sát sau đó đã xác nhận cho dự đoán này. Liệu hiệu ứng tâm lý của
một dự đoán đáng ngạc nhiên thứ hai có thể củng cố thuyết tương đối một
cách chắc chắn hơn không? Và lẽ ra nó có nên như vậy không?
Trong vòng ít nhất 400 năm, các nhà khoa học và triết học đã tranh cãi
một cách chủ quan về công lao của việc giải thích những điều đã được biết
tới (như quỹ đạo sao Thủy) và đưa ra những dự đoán đáng ngạc nhiên (như
hiện tượng ánh sáng bị bẻ cong). René Descartes và Francis Bacon đã từng
đề cập tới vấn đề này, và ngày nay, nó được tranh luận sôi nổi trên các tờ
tạp chí hàn lâm.
Tất nhiên một lý giải mới về một thực tế cũ, và một dự đoán thành công
về một thực tế mới, đều nên góp phần vào lợi ích của một học thuyết.
Trường hợp xuất chúng về mặt tâm lý hơn − dự đoán mới thành công − đôi
lúc được gọi là bằng chứng mới lạ cho học thuyết. Câu hỏi đặt ra là, liệu
bằng chứng mới lạ có nên góp phần đáng kể cho lợi ích của học thuyết hơn
bằng chứng không mới lạ không? Hay, nói một cách cô đọng hơn, tính mới
lạ có quan trọng không?
Phe “tính mới lạ không quan trọng” tranh luận rằng một học thuyết nên
được đánh giá dựa trên giá trị của chính nó, độc lập với việc nó đã được
khám phá như thế nào. Ở đây chúng ta có học thuyết A, thỏa mãn các điều
kiện X, Y và Z. Chúng ta hãy lần lượt đánh giá. Tại sao phải câu nệ liệu
nhà nghiên cứu có biết về X, Y và Z trước khi ông phát minh ra học thuyết
A hay không? Tại sao trạng thái trí tuệ của nhà nghiên cứu lại có một sự
liên quan nào đó hơn tới cách chải đầu của ông ta?
Hãy xem xét một trường hợp đơn giản. Trong đống bít tất trong ngăn kéo
bên trái của bạn, một nửa là tất đen. Trong đống tất trong ngăn kéo bên phải
của bạn, không có chiếc tất nào màu đen. Nếu bạn chọn một chiếc tất từ
