Nếu tính mới lạ thực sự có một vai trò nào đó thì chắc hẳn là vì việc xây
dựng học thuyết khoa học sẽ khác với việc chọn tất khi bị bịt mắt. Tất
nhiên, ai cũng có thể liệt kê những điểm khác biệt rõ ràng giữa hai hoạt
động – một hoạt động diễn ra trong phòng thí nghiệm và hoạt động còn lại
diễn ra trong phòng ngủ; một được chính phủ hỗ trợ và hoạt động còn lại
thì không – nhưng việc xác định sự khác biệt căn bản khiến cho tính mới lạ
trở nên quan trọng lại gian nan đến ngạc nhiên.
Những thập kỷ gần đây, cuộc tranh luận về tính mới lạ hầu như bị bó hẹp
hoàn toàn trong khuôn khổ của các tạp chí triết học. Nhưng vấn đề liên
quan rõ ràng nhất là, chúng ta nên rút ra điều gì từ hiện trạng thiếu thông
tin? Đây là vấn đề mà các nhà kinh tế học đã biết được vài điều.
Ngay cả trong bối cảnh đơn giản nhất, dự đoán mới lạ cũng là cơ cấu hợp
lý để hé lộ thông tin. Giả sử một vài nhà khoa học vốn dĩ tài giỏi hơn
những người khác, và việc biết ai là ai là điều bất khả thi. Các nhà khoa học
tài năng vừa dễ xây dựng những học thuyết đúng vừa dễ thành công với
những dự đoán mới lạ của mình. Khi Giáo sư Jones đưa ra dự đoán mới lạ,
ông đã hé lộ một điều – ít nhất theo nghĩa xác suất – về tài năng của mình.
Người dự đoán thành công thường rất tài giỏi, vì thế thường xây dựng được
học thuyết đúng. Chúng ta tin tưởng học thuyết của Jones hơn là học thuyết
của Smith không phải vì ảnh hưởng trực tiếp của dự đoán mới lạ, mà vì
thành công của dự đoán mới lạ của ông cho chúng ta biết điều gì đó về
Jones.
Câu chuyện của chúng ta vẫn chưa đến hồi kết. Chúng ta vẫn chưa nói gì
về lý do tại sao ngay từ đầu Giáo sư Jones đã cố gắng đưa ra dự đoán mới
lạ, trong khi Giáo sư Smith thì không. Giáo sư Jones đã hé lộ điều gì đó về
sự tự tin vào khả năng của mình chưa – và Giáo sư Smith đã để lộ chút nghi
ngờ bản thân nào chưa? Nếu câu trả lời là rồi thì đó có thể là lý do nữa để
đặt niềm tin vào Giáo sư Jones chứ không phải là Giáo sư Smith. Nói cách
khác, chúng ta được quyền rút ra kết luận không chỉ từ thành công của dự
đoán mới lạ mà còn từ sự sẵn sàng mạo hiểm ban đầu để đưa ra dự đoán
mới lạ của giáo sư Jones.
