ngăn kéo bên trái, xác suất nhặt phải tất đen là bao nhiêu? Chắc chắn là một
nửa. Bây giờ giả sử trong khi bị bịt mắt, bạn với một ngăn kéo ngẫu nhiên
và nhặt ra một chiếc tất. Người bạn đời của bạn, người nãy giờ vẫn theo dõi
bạn, thông báo với bạn rằng bạn đã mở ngăn kéo bên trái. Xác xuất nhặt
được tất đen là bao nhiêu? Vẫn là một nửa. Toàn bộ vấn đề là chiếc tất đến
từ đâu, chứ không phải là những gì bạn biết khi bạn nhặt nó.
Nhà khoa học phải lựa chọn giữa các thuyết khả dĩ cũng có giống với
người chọn tất. Trong ngăn kéo bên trái ông ta là những thuyết thỏa mãn
một loạt điều kiện nhất định, và một nửa số học thuyết này là đúng. Trong
ngăn kéo bên phải ông là những học thuyết không thỏa mãn điều kiện, và
không học thuyết nào đúng cả. Giáo sư Smith bắt đầu bằng cách tìm hiểu
tất cả các điều kiện, và sau đó, xây dựng một học thuyết thỏa mãn chúng.
Sau đó, Giáo sư Smith lựa chọn một học thuyết từ ngăn kéo bên trái. Học
thuyết đó đúng với xác suất là một nửa. Giáo sư Jones xây dựng học thuyết
dựa vào sự thay đổi của các điều kiện, và đưa ra một dự đoán mới lạ. Ông
lựa chọn trong khi bị bịt mắt từ một ngăn kéo được chọn một cách ngẫu
nhiên. Khi biết rằng học thuyết của mình thỏa mãn các điều kiện, Giáo sư
Jones mới biết rằng mình đã chọn từ ngăn kéo bên trái. Học thuyết của ông
đúng với xác suất là một nửa, hệt như của Giáo sư Smith.
Tất nhiên, tất và học thuyết là hai phạm trù hoàn toàn khác nhau, nhưng
cả hai đều tuân theo những quy luật cơ bản của xác suất. Nếu việc lựa chọn
học thuyết khoa học không khác gì mấy với việc lựa chọn tất thì luận điểm
này là đúng và chứng tỏ rằng tính mới lạ chẳng hề quan trọng.
Mặc dù trường hợp phản bác tính mới lạ có vẻ đơn giản và chặt chẽ,
nhưng rất nhiều nhà khoa học nhìn nó với con mắt đầy hoài nghi. Họ tranh
luận rằng bất cứ ai cũng có thể dựa vào những điều kiện có sẵn và chế ra
một vài loại học thuyết để “giải thích” cho chúng, sao cho một dự đoán mới
lạ lại là dấu ấn đích thực của thành tựu khoa học thiên tài. Họ có linh tính
rằng tính mới lạ rất quan trọng, và thử thách đặt ra là phải giải thích được
tại sao.
