Hãy cho phép tôi trình bày cụ thể hơn. Giả sử nhân viên thu thuế thu của
bạn 1 đô-la và trao nó cho bà nội tôi coi như là một phần trong số tiền bảo
hiểm xã hội của bà. Vì tôi quan tâm đến bà nội tôi hơn là quan tâm tới bạn
nên tôi sẽ có xu hướng ủng hộ cách thu xếp này. Bạn và những ông bạn của
bạn, những người chưa từng biết mặt bà nội tôi, chắc chắn sẽ có quan điểm
khác hẳn. Nhưng trong khoa học kinh tế, không gì có thể chỉ ra xem liệu
giữa bạn và bà nội tôi ai xứng đáng hơn ai. Một người quan sát khách quan
chắc hẳn sẽ im lặng khi phải bày tỏ ý kiến xem quá trình chuyển đổi đó là
đáng ước ao hay không.
Do đó, rất đáng chú ý khi các nhà kinh tế học đều đồng tình rằng thuế rõ
ràng là xấu ở một điểm. Nói ngắn gọn, thuế là xấu vì người ta có thể trốn
thuế. Và những vụ trốn thuế này gây ra những tổn thất kinh tế mà chẳng
mối lợi nào thu về có thể bù đắp được.
Hầu như mọi thứ bạn mua đều là một món hời, theo nghĩa bạn mua được
nó với mức giá thấp hơn mức cao nhất mà bạn sẵn sàng trả. Giống như
chiều nay tôi vừa mới mua được một chiếc áo sơ-mi với giá 20 đô-la mà tôi
vẫn sẽ vui lòng bỏ ra 24 đô-la để mua. Tôi thực sự cảm thấy là khi bước
chân ra khỏi cửa hàng tôi đã lời thêm được 4 đô-la so với khi bước chân
vào. Một điều tuyệt hơn nữa là, khoản lời 4 đô-la này của tôi chẳng làm ai
thiệt hại gì, vậy là không chỉ riêng tôi mà cả thế giới này đã lời thêm 4 đô-
la. Khoản 4 đô-la được lợi này chính là thứ các nhà kinh tế học gọi là
khoản “thặng dư tiêu dùng”.
Nếu thuế bán hàng đẩy giá của chiếc áo sơ-mi đó lên 23 đô-la, thì 3 đô-la
tôi mất đi cũng chính là 3 đô-la cơ quan thuế thu về. Nhưng nếu thuế bán
hàng tiếp tục tăng và đẩy giá áo lên tới 25 đô-la thì một điều hoàn toàn
khác biệt sẽ xảy ra. Để trốn thuế, tôi có thể chọn cách không mua chiếc áo
nữa. Giờ thì 4 đô-la thặng dư của người tiêu dùng dành cho tôi chỉ đơn giản
là không còn nữa. Tôi bị mất đi 4 đô-la, đồng thời cũng chẳng có thêm ai
được hưởng lợi trong chuyện này cả.
Tất nhiên, sẽ vẫn có người nào đó mua chiếc áo với giá 25 đô-la, và thiệt
hại của những người đó sẽ được bù lại bởi khoản thu về của cơ quan thuế
