140
Phương pháp
Kỷ luật tích cực
Củng cố tiêu cực
Với những trẻ có một số hành vi tiêu cực thì sao? Hầu hết người lớn thường nhìn nhận trẻ đang có vấn
đề về cảm xúc hoặc hành vi một cách tiêu cực hơn thực tế (“bôi đen”). Khi đó, các em có thể biểu hiện
sự chán nản, cảm thấy giận dữ, bất lực, có khi trầm cảm. Trẻ cảm thấy chán đến trường, dần dần trẻ sợ
đi học và không cố gắng nữa. Trẻ mất dần động cơ hoạt động. Khi những hành vi của người lớn ở nhà
và ở trường tạo cho trẻ cảm xúc bất lực, đau đớn, sợ hãi, ngượng ngùng và bất an thì trẻ sẽ khó phát
triển bình thường, khỏe mạnh.
Trẻ đến lớp trong các hoàn cảnh khác nhau, một số chưa được chuẩn bị đầy đủ, kể cả về trình độ phát
triển ngôn ngữ, cảm xúc hoặc hành vi. Nếu một học sinh cảm thấy bất lực và gặp thêm những thất bại,
trẻ sẽ càng cảm thấy không có hy vọng. Nếu bị bạn học trêu chọc thêm, trẻ càng cảm thấy chán nản
hơn. Động cơ của trẻ giảm dần, trẻ càng ngày càng ít cố gắng. Càng ít cố gắng trẻ lại càng dễ thất bại,
ví dụ: bị điểm kém, bị phê bình ở lớp, bị mắng chửi ở nhà, bị đúp lớp, bỏ học,… Vòng luẩn quẩn cứ thế
tiếp diễn. Trong trường hợp này, vòng xoắn trôn ốc sẽ tiến triển theo chiều đi xuống.
Một số học sinh chán nản, dần chống đối việc học tập. Trẻ có thể cảm thấy bất lực và buồn bã. Một số
khác cảm thấy tổn thương, sợ hãi, phẫn nộ, ngượng ngùng, giận dữ và đôi khi có hành vi bạo lực.
Những yếu tố sau đây khiến cho một vòng xoắn tiêu cực ở trẻ tiếp tục đi xuống:
Môi trường sống trong gia đình tiêu cực
Bị coi thường, chê trách, sỉ nhục, la mắng, đánh phạt
Kỹ năng ngôn ngữ phát triển ở mức độ kém
Khi cần không được ai giúp đỡ
Những lời nhận xét không hay của bạn bè
Bị bạn bè gán tội hoặc tẩy chay
Dinh dưỡng không đầy đủ.
Đôi lúc, cha mẹ hay giáo viên cũng cảm thấy căng thẳng và bất lực khi có những trẻ hư, gây rối ở trong
lớp hay gia đình. Nếu người lớn trừng phạt trẻ thì không những không mang lại hiệu quả mà còn gây
hại cho trẻ, làm trẻ lo âu và hạn chế tiến trình học tập và phát triển của bản thân. Nếu dùng các hình
phạt như đánh, mắng,… sẽ đẩy trẻ đi xa hơn, làm cho trẻ muốn chống đối hơn là hợp tác. Nếu trẻ có
thay đổi thì có thể chỉ vì bị ép buộc nhiều hơn là muốn hay tự nguyện thay đổi. Muốn thay đổi hành vi
của trẻ một cách hiệu quả, người lớn cần có sự hợp tác của trẻ. Trẻ cần cảm thấy được khích lệ để có tự
tin và động cơ hoạt động.
Một trong những chuyên gia có uy tín về giáo dục là Dreikurs đã nhấn mạnh rằng khích lệ là một kỹ
năng quan trọng nhất mà người lớn có thể dùng để giúp trẻ. Ông nhấn mạnh nhiều lần:
Trẻ em cần khích lệ giống như cây cần nước. Trẻ không thể tồn tại
và phát triển nếu không có sự khích lệ.
