con lừa để đi lấy nước. Phía Ý sử dụng những cái xô làm bằng nhựa trong
suốt mà chúng tôi được trông thấy lần đầu tiên trong đời.
Chúng tôi bị chở xuyên qua Ba Lan. Chúng tôi cũng được chiêm
ngưỡng một phần của Warsaw. Những lá cờ thập ngoặc được treo khắp nơi
trên các ban công nhà. Nhưng rồi đoàn tàu chở chúng tôi nhanh chóng chui
vào những đoạn đường hầm. Một công nhân đường sắt Ba Lan, thận trọng
đưa mắt quan sát xung quanh, lại gần chỗ chúng tôi trong đoạn hầm khuất
và cất tiếng hỏi xem chúng tôi bị bắt từ đâu tới. Trên đoạn đường trước khi
tới Warsaw, những ngôi làng Ba Lan trông có vẻ nghèo nàn, toàn là những
túp lều gỗ lợp tranh. Sau khi rời Warsaw, một khung cảnh “Châu Âu” xuất
hiện: những ngôi nhà gạch sạch sẽ có mái ngói tử tế. Và rồi đã tới nước
Đức. Trong số nhiều thành phố, tôi nhớ nhất là Chemnitz.
Tôi còn nhớ một đêm khuya, khi trời đã tối sẫm và đoàn tàu chúng tôi
đang dừng tại một ga xép ở Đức. Chúng tôi đều đang ngủ, mình quấn trong
áo khoác, nằm ngồi ngổn ngang trên sàn tàu chật chội khủng khiếp. Có thể
nghe tiếng người đi bộ ngoài sân ga, thậm chí chúng tôi còn nghe cả tiếng
cười phụ nữ. Chúng tôi nghe thấy tiếng nhạc xa xa. Một cơn gió ấm áp đưa
lại mùi hương của thảo mộc mọc mùa hè. Tất cả những cái đó như thật gần
gụi, đồng thời lại thật xa vời đối với chúng tôi, đang bị khóa nhốt kín trong
cái nhà tù có bánh xe của mình.
Đến ngày thứ sáu của chuyến hành trình, ngày 30 tháng Chín năm
1942, chúng tôi tới điểm dừng cuối cùng, thị trấn nhỏ bé Muensingen thuộc
miềân Tây Nam nước Đức. Chúng tôi đã kiệt sức bởi chuyến đi và đói khát
tới mức chỉ có thể khó nhọc lê bước. Vậy mà hóa ra chúng tôi còn may
mắn hơn nhiều những người vừa tới trước đó. Những người tới sớm hơn kể
rằng chuyến xe lửa đó phải đi đường hết hơn mười ngày, và trên xe chật
