trực thị; đạt tới thực tại tối hậu này bằng tĩnh mặc, đó là loại suy tư và cách
sống huyền nhiệm.
a) Là một hiền nhân:
Lão Tử đã quyết liệt phê bình loại tri thức giới hạn của lý trí lý luận và
trừu tượng, nhất là lại kèm theo một thứ luân lý phô trương và vụ hình thức
nghi lễ, mặc dầu đây có thể là một thứ khôn ngoan thực tiễn của dân gian
hay bác học.
Ở Trung Hoa cũng như ở các nước miền Tây Á − Tiểu Á như Israel, Ai
Cập, Ả Rập, Babylon, đã xuất hiện vào khoảng trước thế kỷ 6 ttl loại “Văn
chương Khôn ngoan” đúc kết lại kinh nghiệm và suy nghĩ của dân gian
trong cách sống thường ngày của cá nhân, gia đình và xã hội, đặc biệt trong
phạm vi luân lý, để đem lại trật tự và hạnh phúc. Tại Israel, ta đã từng biết
các sách khôn ngoan phát xuất từ vua Salomon từ thế kỷ thứ 10 ttl, rồi
những phần sách khôn ngoan như Châm Ngôn , Truyền Đạo và Gióp từ sau
thời đi đày trở về (tk. 6 ttl). Tại Trung Hoa, đã từng có bên cạnh những
châm ngôn bình dân, một loại văn chương khôn ngoan bác học như của
Khổng Tử và trường phái của ông, nặng về luân lý và nghi thức xã hội.
Nhưng vào thế kỷ thứ 4 và 3 ttl, tại Trung Quốc cũng như Israel, lại xuất
hiện một loại văn chương khôn ngoan “phản kháng”: tại Israel với nhiều
phần sách Châm Ngôn, Truyền Đạo và nhất là Gióp , còn tại Trung Quốc là
các sách Mặc Tử, Dương Chu , các nhóm Pháp gia và nhất là sách của Lão
Tử và sau này của Trang Tử. Loại văn chương khôn ngoan “phản kháng”
này là hệ quả của những kinh nghiệm đau khổ và bất công không giải thích
được, mà Israel đã phải chịu trong thời lưu đày cũng như dân Trung Hoa
trong thời Chiến Quốc. Những kinh nghiệm mới này là, không phải hễ làm
lành thì được lành làm dữ thì phải họa; nhưng ngược lại: rất nhiều khi kẻ
làm lành thì bị họa, còn kẻ gian ác thì lại được giàu có, an nhàn, sung túc.
