nước tràn nhanh qua các con đập, nước làm bể đập, kết quả là những làng mạc và
thành thị bên dưới bị ngập chìm trong lũ lụt. Thời xưa chúng ta để yên cho tự
nhiên, nước chảy theo những dòng đều đặn quanh năm, và do vậy không có lũ
lụt. Như vậy đó, khi người ta làm gì đó tân tiến (như ngăn đập nước làm điện...),
thì rủi ro mất mát sẽ đi kèm theo. Nhưng nếu không ngăn đập làm điện, mọi
người sẽ bị đói nghèo và thiếu thốn tiện nghi sống. Thế gian là vậy, khi giải quyết
chuyện này thì sẽ xì ra chuyện kia. Giải quyết khó khổ này thì khó khổ khác xuất
hiện. Không bao giờ có cách giải quyết mọi khó khổ một lần và tất cả. Chỉ có một
cách để chấm dứt là: không còn (nhận thức) những khó khổ và không còn ‘ai’
giải quyết những khó khổ. Chấm hết!
Là sao? Vậy chúng ta phải làm sao? Sinh ra trên thế gian này, chúng ta đối
diện với rất nhiều khó khổ. Với quá nhiều chúng sinh trên thế gian này, nên cũng
có quá nhiều bất đồng và rắc rối với nhau. Đức Phật đã nói khi nào còn những
khó khổ thì sẽ còn người giải quyết chúng và khi vẫn còn người giải quyết những
khó khổ thì vẫn luôn còn những khó khổ. Chừng nào còn có sinh, thì còn có tử.
Hầu hết chúng ta đều muốn được sinh. Chúng ta khỏi cần tìm cái chết, bởi
cái chết tự động theo sau sinh. Có sinh là có tử. Đó là hai mặt của một thứ. Dù ta
có khát khao được sống và không bị chết, cái chết vẫn cứ đến. Đó là lẽ thực của
tự nhiên. Nhưng ta khó chấp nhận lẽ thực đó. (Chết là điều đáng buồn nhất, hụt
hẫng nhất, bởi vậy phần đông chúng ta đều tránh né và không muốn nghĩ đến nó,
cho dù chúng ta đã chứng kiến những người chết đi hàng ngày). Chúng ta đều có
cảm giác “Tôi hạnh phúc khi được sinh ra, nhưng tôi không muốn chết. Khổ cực
trăm bề cũng được, nhưng đừng để tôi chết”. Hoặc nếu chúng ta phải chết, hãy để
kẻ khác chết trước, tôi muốn chết sau hơn. Hãy để tôi sống thọ hơn. Nhưng thiệt
ra nếu sống càng lâu thì càng nhiều khổ đau hơn, phải không? Chín mươi tuổi
hay già hơn, không khổ đau nhiều hơn sao? Chúng ta luôn cho rằng sống càng
thọ càng thêm hạnh phúc. Đó thực sự là một suy nghĩ ngu dốt. (Càng già thì càng
thêm nhiều khổ đau, bệnh tật chứ có được hưởng thêm gì đâu mà sướng). Sinh tử
là lẽ tự nhiên của tự nhiên. Cũng giống như việc hít thở vậy, có hít vào thì phải
thở ra. Nếu bạn nghĩ bạn được sinh ra mà không chết, vậy thì bạn cứ hít vào và
nín thở đi. (Bạn sẽ lập tức biết làm vậy sẽ trái với lẽ tự nhiên đến mức nào).
Điều gì đáng quý hơn, hít vào hay thở ra? Hãy nghĩ về điều này. Nó cũng
giống như sinh và tử. Nếu bạn cho rằng sinh là quan trọng hơn, vậy cứ hít vào và
