Hy Lạp, mà của cả phần đông các dân phi-Hy-Lạp
là của cả nhân loại. Vì dẫu rằng những sự kiện từ thuở xa xưa, và thậm chí
cả những sự kiện xảy ra ngay trước cuộc chiến này, đều không thể xác định
rõ được do thời gian đã qua đi, thế nhưng tất cả những bằng chứng từ một
cuộc tìm hiểu ngược về quá khứ xa nhất có thể thực hiện được mà đã khiến
tôi tin tưởng thảy đều dẫn đến một kết luận rằng thời trước chẳng có thứ gì
đạt đến tầm vĩ đại, cả trong chiến tranh cũng như trong các vấn đề khác.
Chẳng hạn như, hiển nhiên cái quốc gia mà nay được gọi là Hy Lạp ấy
xưa kia không có dân định cư ở đó; trái lại, những cuộc di cư xảy ra thường
xuyên – một số bộ tộc sẵn sàng rời bỏ nhà cửa ra đi dưới sức ép của dân số
quá đông. Đã không có buôn bán, không có tự do đi lại giao thiệp cả trên bộ
lẫn trên biển, canh tác trên đất của mình không vượt quá nhu cầu mưu sinh
cấp thiết, vốn liếng nghèo nàn, không bao giờ gieo trồng trên đất đai của
mình (bởi họ không thể biết chắc được khi nào quân xâm lược có thể đến và
cướp hết đi, và khi quân xâm lược đó đến thì họ cũng chẳng có thành luỹ gì
hầu ngăn chúng lại), lại cho rằng nhu cầu về đồ ăn thức uống hằng ngày có
thể được cung cấp tại nơi này cũng như nơi khác, nên họ chẳng mấy bận
lòng vì phải thay đổi nơi cư ngụ của mình, và hệ quả tất yếu là họ không xây
dựng những kinh thành lớn, cũng chẳng đạt được đến bất kỳ hình thức vĩ đại
nào khác. Những vùng đất màu mỡ nhất thường hay bị thay đổi chủ nhân
nhiều nhất, chẳng hạn như những xứ mà bây giờ được gọi là Thessaly
,
Boeotia
, phần lớn bán đảo Peloponnese ngoại trừ Arcadia
, và những vùng
phong nhiêu nhất ở những nơi còn lại của Hy Lạp. Đất đai trù phú giúp tăng
thêm quyền lực cho một số người, và vì vậy tạo ra phe phái, cái thứ đã
chứng tỏ là một mảnh đất màu mỡ cho sự huỷ hoại sinh sôi. Nó cũng mời
gọi xâm lăng. Thế nên Attica
, do đất đai của nó cằn cỗi mà từ thời xa xưa
đến nay vẫn đang được hưởng quyền miễn trừ khỏi nạn phe phái, chưa từng
có sự thay đổi nào về cư dân của nó. Và đây cũng là một thí dụ rất đáng kể
minh hoạ cho điều tôi khẳng định rằng những cuộc di cư chính là nguyên do
của việc không có sự tăng trưởng tương ứng ở các vùng khác. Những nạn
nhân quyền lực nhất của chiến tranh hay phe phái từ những vùng còn lại của
Hy Lạp đã chạy sang tị nạn bên người Athens như một nơi trú ẩn an toàn; và
