1640 ông trở lại truyền giáo ở Đàng Trong nên có dịp thực hành hàng ngày
; ngoài ra, nếu cứ nhìn vào câu « giũ nghiã cũ đ Chúa Jesu... » cũng thấy
được phần nào mức tiến của Đắc Lộ. Hơn nữa căn cứ vào câu văn này,
chúng ta thấy Đắc Lộ đã viết thành câu văn chứ không phải chỉ có những
chữ quốc ngữ rời rạc như các tài liệu trên.
Tài liệu của Đắc Lộ viết năm 1647
Ngoài những tài liệu quan trọng trên đây về chữ quốc ngữ của Đắc
Lộ, chúng tôi còn tìm được một tài liệu viết tay khác của ông. Đó là «
Alexandri Rhodes è Societate Jesu terra marique decẽ annorũ Intinerarium
»
(Cuộc hành trình mười năm trên bộ dưới biển của Đắc Lộ, thuộc Dòng
Tên) viết bằng La văn tại Macassar ngày 4-6-1647
, chữ nhỏ li ti trong
khổ 14,5 X 27 cm. Phần tài liệu chúng tôi tìm thấy chỉ gồm 61 chương,
nhưng thiếu từ chương 50-58 và phần cuối chương 61. Tác giả không đặt
đầu đề mỗi chương ở giữa trang như bản thảo cuốn « Tunchinensis
Historiae libri duo », nhưng đặt ở lề trang. Đắc Lộ đặt tên cho tài liệu này
là « cuộc hành trình mười năm » tức là ông chủ ý thuật lại những cuộc di
chuyển trên bộ dưới biển của ông trong 10 năm trời : 1640-1645 (Áo Môn -
Đàng Trong) và 1645-1649 (Áo Môn - La Mã).
Bản thảo này đã được dịch ra Pháp văn in lần đầu tiên ở Ba Lê năm
1653 trong Phần II cuốn « Divers voyages et missions ». Cũng cần ghi
nhận rằng, cho đến nay, bản thảo La văn chưa bao giờ được ấn hành, mặc
dầu bản Pháp văn được tái bản nhiều lần và được dịch sang Đức văn, Anh
văn
. Thực ra bản thảo của Đắc Lộ hiện chúng tôi có trong tay, hầu hết
thuật lại việc tác giả đi đi về về từ Đàng Trong đến Áo Môn (1640-1645),
còn cuộc hành trình từ Áo Môn về La Mã (1645-1649) được in trong Phần
III cuốn « Divers voyages et missions » thì chúng tôi không tìm thấy (chắc
chắn phần này được Đắc Lộ soạn từ sau tháng 6-1647 trên đường từ
Macassar về La Mã hoặc ở La Mã, Ba lê). Tuy nói là bản thảo được dịch và
