Sức mạnh chính thống này được thể hiện rất rõ trong trường hợp bi thảm
của Baruch (hay Benedict) de Spinoza (1632-1677) ở Amsterdam. Spinoza
thường được tiếp cận như một nhân vật trung tâm trong lịch sử triết học,
mà ông đúng là như vậy. Nhưng vai trò của ông trong lịch sử người Do
Thái (và người Kitô) còn quan trọng hơn, và theo một số cách tai hại, thì
ông đã khởi động một chuỗi các sự kiện mà đến nay vẫn ảnh hưởng tới
chúng ta. Về gốc gác, ông là con của một người tị nạn Sephardi, sau này là
một lái buôn Hà Lan thành đạt. Về nghề nghiệp, ông là một học giả (có lẽ
ông theo học Manasseh ben Israel) và là thợ mài kính mắt. Về tính khí, ông
là người u sầu và khổ hạnh, ông thanh mảnh, da ngăm, tóc xoăn dài, mắt to,
đen, sáng, ông gần như không ăn gì ngoài cháo yến mạch với một ít bơ và
cháo trộn nho khô: “Thật khó tin,” Colerus, người viết tiểu sử ông thời kỳ
đầu, mục sư Dòng Luther, ở cùng nhà với ông, “sao ông ấy có thể ăn ít thịt
và uống ít rượu đến thế mà vẫn tỏ ra hài lòng.”
Về dòng dõi tri thức, Spinoza là môn đệ của Maimonides. Nhưng một số
quan điểm của ông về nguồn gốc của Ngũ Thư dường như đến từ những
bóng gió trong các tác phẩm của nhà duy lý lớn tuổi hơn là Abraham ibn
Ezra (1089-1164). Ông là một thanh niên già trước tuổi vào lúc đó (những
năm 1650), ở giữa nơi có lẽ là thành phố cấp tiến nhất về trí tuệ trên thế
giới, và ngay từ khi còn trẻ ông đã trở thành một phần của giới các nhà tư
tưởng tự do đến từ nhiều tôn giáo khác nhau: cựu thầy tu Dòng Tên
Franciscus van den Enden trước đây từng là marrano, Juan de Prado một
giáo viên phổ thông khét tiếng, Daniel de Ribera, và những người theo phái
Socinus, chống lại thuyết ba ngôi và chống lại chủ nghĩa giáo quyền. Trước
đó một thế hệ, người Do Thái Uriel da Costa đã từng bị trục xuất khỏi cộng
đồng Amsterdam, không phải một mà là hai lần, vì phủ nhận sự bất tử của
linh hồn. Năm 1655, khi Spinoza 23 tuổi, Praedamnitiae, một cuốn sách
thú vị của Isaac La Peyrère trước theo phái Calvin, từng bị cấm khắp nơi,
đã được xuất bản ở Amsterdam, và Spinoza hiển nhiên đã đọc nó. La
Peyrère chắc chắn không phải là người vô thần, mà là người marrano theo
thuyết cứu thế, một người kabbalah hăng hái, một phần của làn sóng đưa
