họ về thần thánh sắp xếp trật tự vũ trụ, cảm giác của họ về đạo đức, mối
quan tâm vô cùng lớn của họ đối với con người - nhưng trên thực tế những
sự khác biệt giữa họ, vốn trở nên trầm trọng do hiểu nhầm, lại quan trọng
hơn.
Cả người Do Thái và người Hy Lạp đều tuyên bố và cho rằng họ tin
vào tự do, nhưng trong khi với người Hy Lạp tự do chính là mục đích, được
thực hiện trong cộng đồng tự do, tự quản, tự chọn lấy luật và thần cho
mình, thì với người Do Thái tự do không hơn một công cụ, ngăn sự can
thiệp vào nghĩa vụ tôn giáo do Chúa giao và con người không thể thay đổi
được. Trường hợp duy nhất mà người Do Thái có thể dung hoà được văn
hóa Hy Lạp là khi họ tiếp nhận nó - như cuối cùng họ đã làm, dưới dạng
Kitô giáo.
Do đó, điều quan trọng cần hiểu là cuộc nổi dậy của người Do Thái chống
lại Rome về thực chất là cuộc đụng độ giữa văn hóa Do Thái và Hy Lạp.
Hơn nữa, cuộc đụng độ này xuất phát từ sách. Khi đó chỉ có hai nền văn
học lớn, văn học Hy Lạp và văn học Do Thái, vì văn học Latin dựa trên
tiếng Hy Lạp chỉ vừa mới manh nha. Ngày càng có nhiều người biết đọc
biết viết hơn, nhất là người Hy Lạp và người Do Thái có trường tiểu học.
Nhà văn xuất hiện như những nhân vật nổi tiếng: ngày nay chúng ta biết
đến tên của khoảng 1.000 nhà văn Hy Lạp, và các nhà văn Do Thái cũng
bắt đầu được biết tới. Lúc này có các thư viện lớn của nhà nước cũng như
của tư nhân - một thư viện ở Alexandria có trên 700.000 cuốn sách cuộn.
Tiếng Hy Lạp làm nên văn học của xã hội văn minh quốc tế, nhưng người
Do Thái còn chăm chỉ hơn nhiều trong việc chép, lưu hành, đọc và nghiên
cứu thánh văn của mình.
Quả thực, trong nhiều khía cạnh, văn học Hebrew năng động hơn nhiều so
với văn học Hy Lạp. Từ thời Homer trở đi, văn học Hy Lạp là những
hướng dẫn đức hạnh, cư xử đúng mực và lối suy nghĩ; còn xu hướng rõ rệt
của văn học Hebrew là trở thành các kế hoạch hành động. Hơn nữa, yếu tố
năng động này ngày càng trở nên quan trọng hơn. Nó có dụng ý tuyên
truyền, giọng văn luận chiến và hoàn toàn bài ngoại, đặc biệt thù hằn với
