LỊCH SỬ DO THÁI - Trang 211

thường phải bí mật gặp gỡ. Không thể bảo vệ được ngay cả Jabneh, nên sau
khi cuộc nổi dậy bị đập tan, giới giáo sĩ chức trách bèn chuyển họ tới thị
trấn Usha ở phía tây Galilee. Hầu hết giáo sĩ đều nghèo. Họ thường làm
việc bằng đôi tay mình. Xây dựng lịch sử Do Thái ở những giai đoạn này
thật khó khăn, vì bản thân người Do Thái đã ngừng viết nó, thông tin tiểu
sử và các thông tin khác chỉ xuất hiện một cách vô tình và không được sắp
xếp theo trật tự thời gian từ các đoạn trong halakhah hay phán quyết luật
pháp, hay trong các câu chuyện aggadah và truyền thuyết. Xã hội học thuật
Do Thái không phải lúc nào cũng thuần khiết và đồng nhất. Một trong
những học giả Jabneh vĩ đại nhất, Elisha ben Avuyah, trở thành kẻ dị giáo.
Nhưng một trong những học trò của ông, Giáo sĩ Meir, xuất sắc nhất trong
các học giả thế kỷ 2, lại có thể là người cải đạo. Phụ nữ có vai trò của họ.
Vợ của Meir là Bruria trở thành một chuyên gia hàng đầu về halakhah. Đôi
khi người Do Thái bị nhà chức trách đế chế quấy rối hay thậm chí ngược
đãi. Có khi họ được để yên. Đôi lúc họ làm việc hoà thuận với Rome. Lãnh
đạo của họ được đế chế ban cho đất đai và được phép thực hiện quyền xét
xử rộng rãi. Học giả Kitô Origen (185-254) nói nasi thậm chí áp đặt cả án
tử hình. Chắc chắn là ông ta có quyền thu thuế. Giáo sĩ Judah Ha-Nasi, hay
Judah Hoàng tử, người sống ở nửa sau thế kỷ 2 và đầu thế kỷ 3, là một
người giàu và có vệ sĩ bảo vệ, cai trị cộng đồng Do Thái của cả Galilee lẫn
miền nam gần như là một ông vua chuyên quyền thế tục. Gần như, nhưng
không hoàn toàn: ông dùng của cải của mình để hỗ trợ các học giả có năng
lực nhất ngồi ở bàn đầu trong dinh của ông; ông miễn thuế cho họ, bù lại
ông đánh thuế người lao động; và gặp lúc thiếu thốn, ông nuôi ăn các học
giả nhưng không nuôi những kẻ không biết đọc, đồ ăn được lấy từ kho dự
trữ thực phẩm của ông. Người ta nói rằng, thậm chí người hầu của ông
cũng biết tiếng Hebrew và có thể giải thích ý nghĩa của những từ hiếm gặp.
Judah là một người trong tầng lớp trí thức tinh hoa thuộc loại bất thỏa hiệp
nhất. Ông từng nói rất nghiêm túc: “Chính kẻ vô học là những người mang
rắc rối đến thế giới.”

140