vượng thành hai cực. Nó ca ngợi người nghèo, nó phản đối sự thèm khát
của cải, nhưng nó cũng thường xuyên gợi ra mối liên hệ giữa những điều
tốt đẹp của cuộc sống với sự đáng trọng về đạo đức. Sách Đệ nhị luật có
một đoạn rất hay trong đó Moses nhấn mạnh sự hào phóng mà Chúa sẽ ban
cho những ai tuân theo luật của Người: “Người sẽ yêu mến ngươi, chúc
lành cho ngươi, cho ngươi tăng số; Người sẽ chúc lành cho hoa quả lòng dạ
ngươi và cho hoa quả đất đai: lúa, rượu mộng, dầu tươi, lứa con đàn bò, ổ
con dê cừu trên thửa đất Người đã thề với cha ông ngươi là Người sẽ ban
cho ngươi.”
Israel rồi sẽ giàu có: “Ngươi sẽ cho nhiều dân vay mượn, và
ngươi sẽ thống trị trên nhiều dân, mà chẳng hề bị người ta thống trị.”
Sách
Thánh Thi nói, “Những ai kính sợ Người, sẽ chẳng lâm cơn thiếu thốn.”
Sách Thánh Thi và Sách Châm ngôn, Sách Nhã ca, Sách Giảng sư, Sách
Huấn ca đầy những tình cảm như vậy. Talmud nhắc lại: “Gặp lúc thiếu thốn
người ta biết cách trân trọng của cải nhất.” “Có bảy đặc điểm ‘thu hút
người công bình và thu hút thế giới.’ Một trong số đó là của cải.” Halakhah
Do Thái đã luôn xử lý trực tiếp các vấn đề kinh doanh thực tế chứ không
chỉ các vấn đề lý thuyết, dựa trên giả định rằng việc buôn bán được tiến
hành hợp lý không chỉ hoàn toàn tương thích với đạo đức nghiêm ngặt, mà
còn rất đúng đắn, vì nhờ nó mới có những việc làm tốt và công việc từ
thiện có hệ thống, là những thứ mà cộng đồng Do Thái xoay quanh. Chế độ
giáo sĩ trị đã phán quyết và viết một cách rất thực tế về việc buôn bán, vì
nhiều thành viên của chế độ tham gia buôn bán. Rất đặc trưng cho giới trí
thức Kitô, những người như Maimonides và Nahmanides chưa bao giờ giả
định rằng có một sự khác biệt tuyệt đối giữa một bên là đọc và viết sách với
một bên là giữ sổ sách. Do Thái giáo dòng giáo sĩ nói những điều về việc
kinh doanh mà mọi người có lý trí đều biết là đúng và công bằng, nhưng là
những thứ mà truyền thống thường loại ra khỏi địa hạt của đàm luận tôn
giáo.
Do đó, người Do Thái rất sẵn sàng tận dụng sự tăng trưởng trong kinh tế
thế giới vốn là đặc trưng của thế kỷ 16; quả thực, với việc bị trục xuất khỏi
bán đảo Tây Ban Nha và việc bị đối xử tệ ở châu Âu thời Cải cách và phản
