và lương của quan chức; toàn bộ phần còn lại được chuyển giao cho triều
đình để đổi lại sự bảo vệ.
Việc gắn giáo sĩ với tài chính cộng đồng và do đó với việc làm ăn của
những người phải cung cấp khoản tài chính ấy khiến người Do Thái phía
đông hay người Do Thái Ashkenazi còn đi xa hơn người Ý đầu thế kỷ 16,
trong việc dành sự ủng hộ halakhah cho các phương pháp tín dụng-tài
chính mới. Người Do Thái Ba Lan hoạt động gần ranh giới của văn minh
có mối liên hệ với các công ty gia đình Do Thái ở Hà Lan và Đức. Một loại
công cụ tín dụng mới là mamram
xuất hiện và được giáo sĩ ủng hộ. Năm
1607, các cộng đồng Do Thái ở Ba Lan và Lithuania cũng được phép sử
dụng heter iskah, một hệ thống vay mượn nội bộ Do Thái cho phép một
người Do Thái cấp tài chính cho một người Do Thái khác để đổi lấy 1%.
Sự giải thích luật kiểu duy lý này cuối cùng khiến cả giới chức bảo thủ, như
Giáo sĩ Judah Loew nổi tiếng, Maharal xứ Prague, cho phép việc cho vay
lãi.
Với việc dễ dàng tiếp cận tín dụng, những người định cư tiên phong Do
Thái đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển phía đông Ba Lan,
vùng nội địa của Lithuania và Ukraine, nhất là từ sau những năm 1560 trở
đi. Dân số Tây Âu lúc này tăng nhanh. Nó cần nhập khẩu ngày càng nhiều
lương thực. Giới địa chủ Ba Lan giàu tham vọng, sốt sắng đáp ứng nhu cầu,
hợp tác với doanh nghiệp Do Thái để tạo ra những vùng trồng lúa mì mới
cung cấp cho thị trường, chở lúa mì dọc theo sông ra các cảng biển Baltic,
rồi chở về phía tây. Giới quyền quý Ba Lan - nhà Radziwill, nhà Sovieski,
nhà Zamojki, nhà Ostrogski, nhà Lubomirski - sở hữu hoặc xâm chiếm đất
đai. Hải cảng thì do người Luther Đức điều hành. Người Calvin Hà Lan sở
hữu hầu hết tàu bè. Nhưng người Do Thái làm những việc còn lại. Họ
không chỉ quản lý đất đai, mà trong một số trường hợp còn giữ giấy tờ nhà
đất làm vật thế chấp để đổi lấy vốn lưu động. Đôi khi họ còn cho thuê đất.
Họ quản lý thuế cầu đường. Họ xây dựng và vận hành nhà máy xay bột và
nhà máy rượu. Họ sở hữu thuyền trên sông, chở lúa mì đi và mang về rượu
