Trên thực tế, thành tựu của ông dừng lại với Thuyết Tương đối. Sự thật này
đã được chứng minh nhiều lần, và trong hơn 60 năm qua đã là một phần
trung tâm của tri thức khoa học. Tuy nhiên, trong suy nghĩ chung, nó không
giới thiệu một sự đơn giản mới vĩ đại mà là một sự phức tạp mới vĩ đại, vì
tính tương đối bị nhầm lẫn với chủ nghĩa tương đối, và nhất là với chủ
nghĩa tương đối đạo đức. Sự kết hợp giữa Einstein với Freud, ít nhất trong
nhận thức của công chúng, đã giáng một đòn hủy diệt vào những điều chắc
chắn tuyệt đối của đạo đức Do Thái-Kitô, thứ đạo đức mà Einstein tin
tưởng sâu sắc, ít nhất là thế.
Trong nhiều bộ óc đen tối, đó là một món nợ
nặng nề khác được thêm vào tài khoản Do Thái. Khi Thuyết Tương đối
xuất hiện là lúc rất nhiều người có học và thông minh từ bỏ việc cố gắng
cập nhật phát minh khoa học. Triết gia văn học Do Thái Lionel Trilling
(1905-1975) ghi lại các hậu quả:
Việc hầu hết chúng ta bị loại khỏi cách suy nghĩ vẫn thường được coi là thành tựu điển hình
của kỷ nguyên hiện đại, chắc chắn sẽ là một vết thương đối với lòng tự trọng trí tuệ của chúng
ta. Trước sự sỉ nhục này tất cả chúng ta đều nhất trí giữ im lặng; nhưng liệu chúng ta có thể
ngờ rằng nó… mang đến đời sống trí tuệ một yếu tố bất trắc và xa cách quan trọng mà cần
phải xem xét trong bất cứ dự đoán nào được đưa ra về những gia tài trí tuệ hiện tại hay không?
Do đó, kết quả cuối cùng của hoạt động trí tuệ và đổi mới văn hóa sôi động
vào đầu thế kỷ này, trong đó người Do Thái được cho rằng đóng vai trò
chính, là tạo ra không chỉ một cuộc chạy đua vũ trang giữa những người
tiến bộ với những người bảo thủ, mà còn là một cảm giác bối rối và lo lắng
lan rộng. Giới trí thức thế tục Do Thái mới cũng cảm nhận về điều này
mạnh mẽ như bất cứ ai, kể cả khi họ đóng góp vào đấy bằng việc làm của
mình. Khao khát về những điều chắc chắn được nhớ tới là một trong các
động cơ lớn lao cho kiệt tác của Proust, À la Recherche du temps perdu (Đi
tìm thời gian đã mất). Trong tác phẩm của Franz Kafka (1883-1924), toàn
bộ nguyên tắc chi phối dường như là sự di chuyển không thể hiểu nổi. “Tôi
ở đây,” một trong các câu chuyện của ông kết thúc, “nhiều hơn những gì tôi
