Giáo Hội với xã hội và học thuật hiện đại. Ðức Giáo Hoàng Lêô XIII đã thi
hành một số phương cách trong chiều hướng này. Trước hết, ngài nâng Ðức
Giám Mục John Henry Newman lên làm hồng y. Trước đây, Ðức Newman
từng bị coi là một người nguy hiểm theo chủ nghĩa tự do. Ðức Giáo Hoàng
Lêô biết khi vinh danh Ðức Newman thì Giáo Hội Công Giáo ở Anh cũng
được khích lệ. Thứ hai, Ðức Lêô hết sức cố gắng để làm bạn với chế độ dân
chủ và các chính thể hợp hiến mới thay vì chỉ lên án các sai lầm của họ.
Thứ ba, ngài cho mở cửa văn khố Vatican để mọi người có thể tự do nghiên
cứu — dường như ngài muốn khuyến khích người Công Giáo theo đuổi
việc nghiên cứu lịch sử và hài hoà thần học Công Giáo với các phương
thức chú giải Kinh Thánh. Thứ tư, một trong những đóng góp ngoại hạng
của Ðức Lêô XIII là lập trường về vấn đề xã hội và kinh tế thời bấy giờ.
Trong thông điệp
(1891), Ðức Giáo Hoàng Lêô bảo vệ sự
công bằng và đề cao điều kiện làm việc tốt đẹp hơn cho giới lao động, ngài
muốn nói người Công Giáo phải đóng vai trò tích cực trong việc giải quyết
các khó khăn và bất công mà cuộc Cách Mạng Kỹ Nghệ đem lại. Rerum
Novarum là thông điệp đầu tiên trong các văn kiện vĩ đại của Công Giáo về
vấn đề xã hội.
Trong hai lãnh vực, Ðức Giáo Hoàng Lêô XIII cảm thấy cần phải duy
trì truyền thống Công Giáo về giáo huấn và đời sống. Vào năm 1879, ngài
tuyên bố hệ thống thần học của Thánh Tôma Aquinas (1225-74) được dùng
làm nền tảng để duyệt xét mọi thần học và triết học Công Giáo. Ðiều này
làm phát sinh Tân Học Thuyết Tôma và Tân Học Thuyết Kinh Ðiển, làm
sống lại tư duy của Thánh Tôma Aquinas và các đại học thời trung cổ. Nhất
là trong các đại chủng viện, thần học của Thánh Tôma là hệ thống thần học
chính thức của Giáo Hội Công Giáo mãi cho đến thời Công Ðồng Vatican
II, và ngày nay vẫn còn được nhiều người quý trọng.
Ðức Giáo Hoàng Lêô còn áp dụng kỷ luật đối với một số phong trào
và giáo chức đã có những kết luận sai lạc hoặc nguy hiểm qua các phương
pháp nghiên cứu phúc âm và lịch sử. Cha Alfred Loisy đã bị cách chức giáo
sư của Ðại Học Balê năm 1893; cùng năm này Ðức Giáo Hoàng Lêô XIII
công bố một tông thư (Providentissimus Deus) xác nhận tính cách không
